زهره نوروزپور: تقریبا یک ماهی از قتل جمال خاشقچی می گذرد؛ آنچه در روند تحولات این پرونده، کمتر در کانون توجهات قرار گرفت، توانایی، مدیریت اردوغان و شیوه ارتباطی او با سعودی بود. اردوغان با مهارت هرچه تمامتر این پرونده را مدیریت کرد و به یک بحران برای عربستان تبدیل کرد. آنهم بدون آنکه بی حرمتی به مقامات عربستان کند. رئیس جمهور ترکیه پس از بازرسی کارشناسان از کنسولگری و آن سخنرانی جنجالی، نگاه ها را به سمت عربستان برد و مقامات این کشور را در بحرانی سیاسی قرار داد. در این میان بحث دیگری که مطرح شد این بود که چرا ایران درباره پرونده شیخ نمر نتوانست آن بحران را اینگونه مدیریت کند یا اینکه اعدام شیخ نمر چه فرقی با کشته شدن خاشقچی داشت؟ واکنش های ایران و ترکیه نسبت به حل این موضوع را دکتر محمد عــــــــــجم برای تشریح و تحلیل کرده است.

 

عجم درباره واکنش ایران که پس از سه هفته صورت گرفت گفت: «سکوت سه هفته ای دولت ایران به نظر من مماشات و یا امتیاز دهی به اولیگارشی و دولت توتالیتر عربستان نبود بلکه دولت ایران از شیوه تعامل با موضوع اعدام شیخ نمر تجربه خوبی نداشت.

رهبران ایران در آن زمان مایل نبودند واکنش فوری و احساسی بروز دهند بلکه می خواستند ابتدا موضوع را به دادگاه وجدان رسانه های گروهی بسپارد اما این ایده نتوانست عملی شود زیرا افرادی در حاشیه حکومت واکنش تند فوری و افراطی  نشان دادند. عربستان توانست از دادگاه  کوبنده وجدان رسانه ای بسلامت و با مصونیت عبور کند: زیرا اولا با زیرکی شیخ نمر را به همراه تعدادی از خشونت گرایان طرفدار القاعده و داعش همزمان اعدام کرد و دوم توانست اینطور جا بیندازد که شیخ نمر فرد افراطی، طرفدار طایفه گرایی و فرقه گرایی بوده است و از ایران دستور می گرفته است. رژیمی که به قول امپریالیست خبری سعودی، تروریست پرور! فرقه گرا و طایفه گرا است! همه این تبلیغات مسموم  باعث شد رسانه های جهانی واکنش بسیار ضعیفی بروز دهند. در حالیکه ماهیت اعدام شیخ نمر  و کشته شدن خاشقچی یکی هستند. هر دو نفر خواستار اصلاحات بودند و هر دو به دست یک سیستم ظالمانه قومی طایفه ای مستبد کشته شدند. اما این بار واکنش جهان فوری و قاطع بود. دادگاه رسانه و افکار عمومی دولتها را وادار به واکنش کرد. ترامپ و دول غربی از ترس دادگاه رسانه و افکار عمومی با مطبوعات همراه شدند. همچنین امپراتوری شبکه های الجزیره قطر پرچم خونخواهی قاشقچی را بردوش کشید و با مهارت تمام دولت عربستان را رسوای عام و خاص کرد.»

این پژوهشگر خاورمیانه درباره شخصیت این روزنامه نگار و نوع نگاه انتقادی او می گوید: «جمال قاشقچی فردی دمکراسی خواه بود و از آن دسته تحلیلگران عرب بود که  معتقد بودند خاورمیانه بزرگ منطقه ای است که افراط و تفریط در آن زندگی را سخت کرده است. بویژه  خواستار تغییرات تدریجی اما اساسی در نظام های عربی حاکم در خلیج فارس از طریق انتخابات شفاف و تقسیم قدرت و تفکیک قوا  بودند. او دولت قبیلگی عربستان را بخصوص نیازمند فوری اصلاحات زیر بنایی می دانست او  در سالهای اخیر  اصلاحات بن سلمان را قابل دفاع اما ناکافی و سطحی می دانست از نظر خاشقچی بن سلمان پا جای پای صدام و امثال صدام گذاشته است و با یک سری اصلاحات سطحی مثل رانندگی زنان و … در پی ساختن چهره ای مثبت از خود در جهان خارج و در بین جوانان سطحی نگر طبقه مرفه داخل است. 

خاشقچی حامی نظام سیاسی سنتی عربستان بود به شرط ایجاد مجلس و قانون اساسی و بر پایه انواعی از مشورت ها و همفکری ها با نخبگان از طیفهای مختلف و گسترده کردن حلقه قدرت، لذا ” خطر اندیشه های خاشقچی برای حکومت توتالیتر و اولیگارشی  سبب قتلش شد” .»

این کارشناس مسائل بین الملل درباره نحوه به قتل رسیدن این فعال سعودی گفت: « قتل خاشقچی در سرکنسولگری عربستان در استانبول جنایت پر رمز و رازی بود که توانست به یکی از تاثیرگذارترین پرونده های سیاسی جنایی در جهان تبدیل گردد. سیستم امنیتی به همراهی بن سلمان در طراحی قتل، بسیار حساب شده عمل کردند. همه چیز خوب طراحی شده بود اما یک محاسبه خطا داشت و آن اینکه در محاسبات خود تصور این را نداشتند که خانمی همراه او، خارج از کنسولگری منتظر او باشد و از قبل با سیستم صوتی موبایل حرکات و صداها را ضبط کند، از طرفی این حادثه میزان اشراف سرویسهای اطلاعاتی به درون اماکن به اصطلاح مصون دیپلماتیک را به خوبی هویدا نمود! امری که ظاهرا سعودیها تصورش را نمی‌کردند و می پنداشتند ترفندهای اندیشیده شده برای پیچاندن ماجرا و جلوگیری از افشای آن کفایت میکند.»
 عجم در ادامه اضافه کرد: «هر چند هنوز  جزئیات شنودها، و منشا  تصاویر  و اینکه صداها از چه منبعی بدست آمده است در ابهام است و احتمالا افشا نخواهد شد، اما اینقدر مستند و محکم است که راه انکار و گریزی برای عاملین جنایت باقی نگذاشته است و آنها را مجبور کرد بعد از سه هفته دروغ و ترفند به گوشه ای از حقیقت اعتراف کنند.»

وی درباره درج و درز آن به رسانه های خبری، همچنین سیاستی که اطلاعات و امنیت ترکیه درباره افکار عمومی جهان پیش گرفت،  بیان داشت: « پیوند موزون میان نهادهای اطلاعاتی و امنیتی با رسانه‌های ترکیه در بالاترین سطح ممکن به نمایش گذاشته شد. در حالی که در ایام اخیر مقامات عالی و مسئولان سیاست خارجی ترکیه مواضع سیاسی شفاف و قاطعی اتخاذ نکردند. اما مراکز و اشخاصی که رسانه ها از آنها بعنوان منابع موثق یاد میکردند بخوبی توانستند فضای داخلی و خارجی را در راستای منویات خویش مدیریت کنند و این پرونده را گام به گام پیش برده و به یک موضوع مهم جهانی تبدیل نمایند.»

این حقوق دان بین الملل درباره نقض حقوق دیپلماتیک و کنسولی و همچنین دنبال کردن این پرونده مهم از سوی دولت ترکیه اظهار داشت: «دولت ترکیه در حالی این پرونده حساس را به این مرحله رساند که تا کنون از هیچ جانبی متهم به نقض کنوانسیونهای مرتبط با مصونیت اماکن دیپلماتیک و کنسولی نگردیده است! دستیابی به این همه اطلاعات و پیشبرد چنین پرونده ای بدون قرار گرفتن در جایگاه ناقض حقوق کنسولی و دیپلماتیک نشان از مهارت حرفه ای در بده بستان  دارد.»

عجم در ادامه پاسخ به این سوال و واکنش اردوغان به این مساله، افزود: «دولت ترکیه نشان داد که نوعثمانی گرایی را با جدیت و با عقلانیت  دنبال می کند اردوغان اجازه نداد که نوارهای صوتی و اسرار جنایت قتل خاشقچی به دست مطبوعات بیفتد و بلکه با کمک ابزار قدرتمند رسانه ها به نحوی این پرونده را در صدر دستور کار رهبران جهان قرار داد  و آن را عامل دسته بندی نوظهور در غرب نمود که هنوز مناسبات رسمی اش با دولت سعودی به شیوه متعارف در جریان است.

مذاکرات تلفنی در بالاترین سطوح جاری است،حرمت پادشاه حفظ شده و از او به نام خادم الحرمین با احترام نام برده می شود. از تهدید یا تحدید روابط هنوز خبری نیست! در حالیکه خنجری فولادی و دشنه ای زهر آگین  محکم بر پیکره دولت عربستان وارد نموده است.»

این کارشناس درباره نقش بن سلمان در قتل گفت: «همه می دانند در عربستان و کشورهای پادشاهی عربی حتی یک کتابخانه و یا دفتر بهداشت روستایی یا یک بازی محلی فوتبال هم تحت رعایت سمو الملکی یعنی با اشراف عالیه شاه افتتاح می شود. محمدبن سلمان کیش شخصیت خودشیفتگی دارد ولی بدون اجازه سلمان نمی توانسته است این قتل را هدایت کند.»
 

در نهایت دکتر عجم پژوهشگر مسائل خلیج فارس و غرب آسیا درباره چرایی رفتار اردوغان، انتقادهای داخلی به نوع نگرش رئیس جمهور ترکیه به این مساله، و در نهایت وضعیت سیاسی بن سلمان گفت:

«اگرچه اپوزیسیون در ترکیه دارای رسانه و پایگاه قوی پارلمانی است اما تا کنون نقش برجسته ای که در تعارض با رویکرد کلی دولت باشد در این خصوص بروز نداده است. این امر نوعی همراهی و هماهنگی مبتنی بر ادراک منافع ملی را به ذهن متبادر می‌سازد. دولت ترکیه اگرچه ایده نوعثمانی را پیش می برد اما او فهم واقعیتهای میدانی را  دارد و با کارت های خود به خوبی بازی می کند. اردوغان به خوبی می داند که به نفت ارزان عربستان نیاز دارد از طرف دیگر باید اخوانی ها را هم راضی کند به عبارتی هم خدا را می خواهد هم خرما، یا به تعبیر غربی ها سیاست هویج و چماق را دنبال می کند.

بطور کلی می توان گفت که محمد بن سلمان یک دیکتاتوری است که با کودتا و غصب ولیعهدی به قدرت مطلقه عربستان دست یافته است. اگر این رسوایی و جنایت هولناک در هر کشور دیگری در جهان اتفاق افتاده بود دولت آن در ۲۴ ساعت سقوط می کرد اما پر رویی و وقاحت رهبران موروثی عربی بسیار بیشتر از این حرفها است. آنها با پر رویی و بدون کمترین شرمساری همچنان می توانند در شبکه های متعدد تلویزیونی ظاهر شوند و مردم فریبی خود را ادامه دهند.

رهبران کشورهای غربی و خود ترکیه همه اهل معامله هستند و بزودی با ظهور بحران و یا بحران های دیگر، سرنوشت خاشقچی نیز از تیتر خبرها و از دید مردم خارج خواهد شد. بن سلمان بدون مجازات همچنان با کمک پترودلارها به قدرت مطلقه خود ادامه خواهد داد. اما این بحران به عنوان واقعیتی تاریخی و  بزرگترین رسوایی برای جهان عرب و برای خادم الحرمین شریفین ثبت خواهد شد. اما رقابت حدود ۱۰ مدعی شاهزاده دیگر به عنوان ولیعهد قانونی و مشرع بالاخره  اینده عربستان را نا مطمئن می سازد و نمی توان منکر آن شد.

محمد بن سلمان که به هیچ عنوان نمی تواند خود را از نفرینی که بدان گرفتار شده خلاص کند آخرین حربه خود را هم بکار برد تا ثابت کند خاشقچی اسلام گرای افراطی و خطرناکی بوده است برای این ادعا به عکسهایی از او در افغانستان دوره جهاد متوسل شد. سعی کرد او را جزو عرب، افغانها یا هواداران القاعده جا بزند.  اما فراموش کرده است که در آن دوره خود دولت عربستان یک طرف اصلی حامیان عرب افغانها بود به هر حال جامعه بین الملل و در راس همه، جامعه رسانه و مطبوعات سکوت نمی کند و محاکمه خود بن سلمان را خواستار است. بخصوص در دادگاهی عادلانه و بین المللی .»

۵۲۳۱۰