در سراسر جهان ، در شرق و غرب عالم  نتنها در  کشورهای مسلمان و کشورهای عربی بلکه در کشورهای غربی  افرادی هستند که به ایران عشق می ورزند آنها زبان فارسی را فراگرفته اند تا بهتر با تاریخ و تمدن ایران آشنا شوند برای آنها ایران با تمام کلیت آن دوست داشتنی است آنها  بخشی یا پاره ای از ایران و یا تاریخ ایران را  بر بخش دیگر ترجیج نمی دهند. ایرا ندوست یعنی آنکه همه ایران را دوست دارد با همه تاریخ آن و با همه اقوام آن و با همه جغرافیای فرهنگی آن . بسیاری از ایران شناسان در معرفی ایران و فرهنگ غنی آن به جهانیان نقش بزرگی داشته اند.

با آنها مهربانتر باشیم البته حتما در میان آنها تک و توک افرادی هستند که زبان فارسی را برای منافع  دولتهای خود و یا حتی دشمنی با ایران بکار گرفته اند اما حساب آنها را از اکثریت  ایرانشناسان ایراندوست جدا کنیم.

جنازه  متوفی را با سیاست  در نیامیزیم 

 «ریچارد نلسون فرای» ایران‌شناس و شرق‌شناس سرشناس آمریکایی 27 مارس (هفتم فروردین‌ماه 1393) در سن 94 سالگی در بوستون آمریکا درگذشت. رییس‌جمهور پیشین ایران در مردادماه 1389 (ژوئیه 2010) خانه‌ای تاریخی در اصفهان را برای اسکان موقت به او داد و فرای در وصیتش خواست تا پس از مرگ، در اصفهان و کنار زاینده‌رود، نزدیک آرامگاه استادش، پروفسور «آرتور پوپ» – شرق‌شناس – به خاک سپرده شود.

وصیتنامه او مقامات ایران را به دو دسته تقسیم کرده است.

بدنه رسمی دولت دکتر روحانی با دفن فرای  در اصفهان موافقتند و وزیر خارجه و بسیاری از مقامات نگاه مثبتی به موضوع دارند اما

بخش  دیگری  از نهادهای انقلابی  و امامان جمعه  با دفن ریچارد فرای مخالفند.

پس از درگذشت فرای، سخنانی درباره‌ی لزوم انتقال جسد او به ایران مطرح شد؛ در پی مخالفتها در ایران  کشور تاجیکستان اظهار تمایل کرده تا در صورت پیش‌قدم نشدن ایران، این ایران‌شناس در تاجیکستان دفن شود.

در همین خصوص علی مطهری با بیان اینکه درخواست ریچارد فرای برای دفن در کنار زاینده رود یک امتیاز برای ایران است، گفت: این امر بدین معنا است که یک دانشمند آمریکایی تحت تاثیر فرهنگ ایران قرار گرفته و سر تعظیم در مقابل این کشور فرود آورده است.

ریچارد فرای که بیش از ۷۰ سال از عمر خود را صرف مطالعه وپژوهش درباره تاریخ و فرهنگ ایرانی کرده در دولت های مختلف مورد تقدیرو تمجید روسای جمهور کشور، سید محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد قرار گرفته بود. این قدردانی تا جایی بود که علاوه بر دادن قول اهدای خانه ای در اصفهان به وی توسط احمدی نژاد در مرداد ۱۳۸۹ در همایش ایرانیان خارج از کشور، هر دو رئیس جمهور متعهد به عمل به وصیتنامه وی مبنی بر دفن جسدش در کنار زاینده رود شدند.

احمد سالک ، نماینده اصفهان با حضور در تجمع اعتراضی در کنار زاینده بود گفت:

” فرای و استاد وی از سارقان میراث فرهنگی در کشور هستند و خودشان بارها اذعان داشتند که با کارهایی که می کردند مردم کشورهایی که در آن فعالیت داشتند را ناراحت می کردند.”

سالک ادامه داد: اجازه ندهید قتال‌الطریق فرهنگی اسلامی ایران در اصفهان دفن شود، در این صورت هر اتفاقی بیفتد به عهده مسئولین است.

حجت الاسلام سالک طی تذکری در این باره به رئیس جمهور گفته است: بنده شب گذشته حضوری با آقای روحانی صحبت کردم. از آقای رئیس جمهور و وزیر کشور درخواست می‌کنم که هرچه سریعتر جلوی ورود جنازه پلید ریچار فرای جاسوس سازمان سیای امریکا برای دفن در اصفهان در کنار قبر استاد سارقش آرتور پوپ در جوار رودخانه زاینده رود گرفته شود و به نمایندگان اعلام می‌کنم که زاینده رود به رودخانه مرده رود تبدیل شده است.

وی افزوده است: همان پوپ که با رضا قلدر ملاقات کرد، همان پوپ که سارق محراب هزار و چند ساله مسجد اصفهان در موزه نیویورک است، همان پوپ که دلال عتیقه‌جات ایران است. ریچارد فرای شاگرد اوست. ۴ بار در کشورهای مختلف جاسوسی کرده و خودش می‌گوید کارهایی کردم که موجب ناراحتی مردم شده است. مشاور بنیاد اشرف پهلوی است. مشاور ماهنامه ایران نامه است و در دهه ۷۰ برای جمع آوری اطلاعات محرمانه به ایران آمده و از دولت خاتمی تقدیرنامه گرفته است.نماینده مردم اصفهان در مجلس افزود: آقای روحانی؛ اجازه ندهید که قطاع الطریق فرهنگی اسلامی ایران در اصفهان دفن شود و مردم تحمل نخواهند کرد و هر حادثه‌ای اتفاق بیفتد برعهده مسئولان ذی ربط خواهد بود.

در گفت وگو با جمهوریت با بیان اینکه درخواست ریچارد فرای برای دفن در کنار زاینده رود یک امتیاز برای ایران است، گفت:

این امر بدین معنا است که یک دانشمند آمریکایی تحت تاثیر فرهنگ ایران قرار گرفته و سر تعظیم در مقابل این کشور فرود آورده است. وی با بیان اینکه ریچارد فرای به ایران علاقمند بوده و آثار زیادی هم درباره تاریخ و میراث فرهنگی ایران داشته و نام ایرانی ایراندوست را برای خود انتخاب کرده است، افزود:

تا آنجایی که تحقیق کردم سند و سابقه ای مبنی بر جاسوسی ریچارد فرای نیافتم اگر کسی سندی دارد آن را ارائه دهد.

مطهری با بیان اینکه درخواست دفن ریچارد فرای در ایران ناشی از علاقه وی به این کشور است، تصریح کرد: دفن فرای یعنی فردی از کشوردشمن ما، در کنار زاینده رود می تواند نقطه مثبت و امتیازی برای ایران باشد و باید از آن استقبال کرد. وی با بیان اینکه مخالفت های صورت گرفته در این امر ناشی از جهل و احساسات است، تصریح کرد: موضوع برای مخالفان کاملا روشن نیست و برخی سیاسیون نیز عواطف آنها را تحریک می کنند.نماینده تهران در مجلس با بیان اینکه مخالفت مخالفان با دفن ریچارد فرای در کنار زاینده رود از روی حسن نیت است، افزود: این مخالفت به ضرر کشوراست؛ از طرفی دولت ایران تعهد کرده به وصیت وی عمل کند و تخلف از آن نیز از نظر اخلاقی و شرعی درست نیست.

مطهری با بیان اینکه مقامات دولتی باید موضوع دفن ریچارد فرای را برای مردم شفاف کرده و آن را مبهم رها نکنند، افزود: نباید مسائل سیاسی و مخالفت با دولت را در این موضوع دخالت داد، خصوصا که این تعهد مربوط به دولت احمدی نژاد است. عضو کمیسیون فرهنگی مجلس تصریح کرد: اگر دولت بخواهد در انجام هر اقدام درستی تحت فشار تندروها عقب نشینی کند یک نقطه منفی برای دولت و به ضرر کشور خواهد بود.

سردبیر مجله بخارا در همین رابطه گفت: روسای جمهور پیشین ایران با انتقال پیکر فرای به ایران و دفنش در اصفهان موافقت کرده بودند و تصور می کنم که آقای روحانی و دولت فعلی نیز باید از این کار استقبال کند، چون این اقدام در وضعیت کنونی، سمبلیک است و برای ما اهمیت دارد که یک دانشمند آمریکایی، خاک ایران را برای زندگی ابدی‌اش انتخاب کرده است. وی با اشاره به این‌که ریچارد فرای بیشتری از ایران، در تاجیکستان زندگی کرده است، اظهار کرد: با این وجود، او مکان دفن خود را ایران انتخاب کرده است و این امر، برای ما و سیاست خارجی ایران اهمیت بسزایی دارد. بنابراین هرچه زودتر باید اقدامات لازم برای انتقال پیکر او به ایران انجام شود.

او با بیان این‌که بنیاد موقوفات دکتر افشار به ریاست دکتر سیدمصطفی محقق داماد در دوران حیات زنده‌یاد ایرج افشار، جایزه‌ی جهانی ایران‌شناسی این بنیاد را به مرحوم فرای داد، گفت: این بنیاد می‌تواند برای انتقال پیکر فرای به ایران اقدام کند. اکنون دولت ایران باید تصمیم نهایی خود را برای دفن پیکر ریچارد فرای در ایران بگیرد. این، یک فرصت برای ایران است و امیدوارم مدیران و مسوولان اهمیت این موضوع را بدانند. دهباشی افزود: تا جایی که می‌دانم، وزیر امور خارجه حتی پس از درگذشت فرای، به خانواده‌اش تسلیت گفت. از سوی دیگر، اقداماتی برای انتقال پیکر او که اکنون در سردخانه‌ای در بوستون نگهداری می‌شود، انجام شده است؛ اما اقدامات بعدی باید هرچه سریع‌تر انجام شود.

کاظم موسوی‌ بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی،گفت

تاکنون دوبار از علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر ایران در امور بین المللی، خواسته است که نظر آیت الله خامنه ای را در مورد دفن ریچارد فرای در اصفهان بپرسد.

آقای موسوی بجنوردی در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا افزود: “به ایشان گفتم که اگر با آوردن پیکر فرای به ایران موافق نیستند، این قضیه را اعلام کنند؛ ولی اگر موافق هستند، سفارش کنند تا این بحث کاملا فرهنگی، سیاسی نشده و به ضرر ایران تمام نشود.”

در نامه‌ای که از سوی  ظریف  وزیر امور خارجه ایران خطاب به حمد نهاوندیان ، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری نوشته شد، به اعلام آمادگی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی در مورد تحویل پیکر ریچارد فرای در فرودگاه و به خاک سپاری وی اشاره شده است. ظریف در این نامه که روز (۱۳ آوریل/ ۲۴ فروردین) در خبرگزاری‌های داخلی انتشار یافت، خواست تا ضمن صدور دستور در این رابطه از سوی دفتر ریاست‌جمهوری، وزارت امور خارجه نیز در جریان امور قرار گیرد.

۲۷ فروردین  روزنامه جوان  نزدیک به سپاه پاسداران  به مسئولان دولتی هشدار داد که حتی اگر بتوانند ریچارد فرای را در جایی که وصیت کرده به خاک بسپارند، قادر نخواهند بود یک “گردان یروی ویژه ” را مامور جلوگیری از نبش قبر او کنند

فرای به کمک او، کتاب «تاریخ بخارا» اثر نرشخی را ترجمه کرد و همین، به رساله‌ی دکتری او در دانشگاه هاروارد تبدیل شد. او در سال‌های ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ میلادی به ایران، افغانستان و هند سفر کرد و در این سفرها به آثار باستانی علاقه زیادی پیدا کرد. وی از سال 1948 تا 1990 عضو هیأت علمی دانشگاه هاروارد بود و به‌عنوان استاد مهمان در کشورهای مختلف به تدریس پرداخت. از جمله از سال 1970 تا 1976 استاد مهمان دانشگاه شیراز بود.

فرای از سال 2001 تا 2010 عضو افتخاری سازمان «پرشن گلف آن‌لاین» بود و همواره با ارسال نامه خطاب به تحریف‌کنندگان، از نام «خلیج فارس» دفاع می‌کرد.

دکتر محمدعجم نویسنده کتاب اسناد نام خلیج فارس میراثی کهن و جاودان در همین رابطه می گوید: 

سال ١٣٨٣  یک گروه ایمیلی برای دفاع از نام خلیج فارس  با نامه نگاری تحریف گران را  نسبت به سوابق نام خلیج فارس آگاه می کرد  وقتی موضوع نشنال جغرافی پیش آمد نامه های متعددی نوشته شد و این متن ها در گروه ایمیلی  به اشتراک گذاشته می شد  از جمله آنها  نامه ریچارد فرای بود . ريچارد فراي   شاید اولین امريكايي بود كه نامه مستند و محكمي در دفاع از نام خليج فارس به اطلس نشنال جغرافي نوشت قبلا هم او نامه هایی  به تحریف گران نام خلیج فارس نوشته بود .  نامه اعتراضي او نقش مهمي در عذر خواهي مجله و حذف نام جعلي از اطلس جغرافیایی آن سال داشت   ما   جزو آندسته از ایرانی هایی  بودم كه طي ايميلي از اين اقدام ايران دوستانه و علمي او و افرادی مانند او تقدير كردیم و او در جواب ايميل  خیلی متواضعانه  به ایمیل من پاسخ داد:

”  من وظيفه ام را انجام داده ام.” حتما  ایمیل های مشابهی برای سایرین هم ارسال کرده است.

از کتاب‌های بسیاری که فرای درباره‌ی تمدن ایران و ایرانیان نوشته‌ است، می‌توان به ترجمه‌ی «تاریخ بخارا»، «میراث باستانی ایران»، «عصر زرین فرهنگ ایران» و «تاریخ باستانی ایران» اشاره کرد.  «ریچارد نلسون فرای» در نوجوانی با مطالعه‌ی داستان‌های تاریخی، به شرق و تاریخ آن علاقه‌مند شد. به همین دلیل، همزمان با تحصیل در رشته‌ی فلسفه در دانشگاه ایلینوی، در رشته‌ی تاریخ نیز به تحصیل پرداخت و زبان‌های عربی و ترکی و همچنین هنرهای اسلامی را آموخت. او پس از آشنایی با «آلبرت اومستد»، مجذوب سخنان او درباره‌ی کشفیات جدید موسسه‌ی شرق‌شناسی در تخت جمشید شد و مطالعات خود را در این زمینه دنبال کرد. پس از گذراندن دوره‌های چین‌شناسی و باستان‌شناسی چین و ژاپن، نزد «محمد سمسار» که مدرک دکتری از دانشگاه پنسیلوانیا داشت، زبان فارسی را آموخت.

***فرای و ایران *****

فرای علاوه بر تالیف آثار برجسته ی تاریخی و بنیان گذاری کرسی های مطالعاتی در دانشگاه های مطرح آمریکایی، یک نقطه ی تمایز با دیگر تاریخ شناسان و محققان حوزه ی ایران شناسی داشت که به او شخصیتی متمایز و خاصی می داد و آن چیزی نبود جز تعلق خاطر به ایران، هویت ، فرهنگ و زبان ایرانی. به عبارتی دیگر او نه فقط یک پژوهشگر درباره ی تاریخ و فرهنگ ایران بود بلکه خود شیفته و علاقه مند به درون مایه های آن بود. 

این ایران شناس پُرکار درباره ی دوره های گوناگون تاریخ ایران از جمله تاریخ هخامنشیان، پارتیان٬ ساسانیان، سامانیان و تیموریان کتاب و مقاله دارد. وی همچنین در ادیان ایرانی (میترایی٬ زروانی٬ زردشتی، مانوی و مزدکی) تحقیق کرده و نقدهایی نوشته است. او در پژوهش های خود به انواع منابع تاریخی ایران٬ از سنگ نوشته ها و سکه ها گرفته تا متون اوستایی و پهلوی٬ توجه داشته است.

فرای گذشته ی ماوراء النهر را بیشتر از هر کس دیگر می شناخت و در منطقه از اعتبار و وجهه ی علمی بالایی برخوردار بود. فعالیت ها و آموزش های فرای که بر بنیان های فرهنگی ایرانی در آسیای میانه تاکید می کرد را می شود از مهم ترین عواملی دانست که ساکنان این مناطق را با ریشه های فرهنگی ایرانی خود پیوند داد..
وی در کتب و مقالات پر شمار درباره ی سهم ایرانیان در تاریخ آسیای مرکزی فراوان قلم زده، تا آنجا که می توان گفت دست نوشته های او در باب تاریخ ایران بیشتر معطوف و متمایل به صفحات شرقی فلات ایران تا حدود دشتهای مرغزاری(سبزه زار) ایران نشین آسیای داخلی می شد..

فرای در مقاله ی «فر کیانی در ایران باستان» به اعتقاد ریشه دار شاهان ایران باستان به حمایت ایزدی و تایید الهی، اشاره می کند و در مقاله ی کوتاهی که در آن با استناد بر نقاشی «جیمز موریه» از ویرانه یی را که پنداشته می شد آتشکده ی «بیشابور» بوده است، ثابت کرد این بنا دارای سقف بوده و آتشکده یی روباز نبوده است. در این نقاشی در بالای دیوارهای بنا پنجره های وجود داشت که اکنون، باقی نمانده است؛ وی با بررسی تلاش های پیشین برای خواندن «کتیبه گور کوروش»، اثبات کرد که این متنی است به زبان پارسی باستان و خط آرامی که به فرمان یکی از آخرین پادشاهان هخامنشی تهیه شده است. 

فرای ورود اسلام به ایران را بزرگترین و مهم ترین حادثه سراسر تاریخ دانسته است. همچنین معتقد است ورود اسلام به ایران بزرگترین دوران دگرگونی در تاریخ ایران و گسترش اسلام است. وی در کتاب عصر زرین فرهنگ می آورد:«عصر زرین فرهنگ ایران از ورود اسلام به ایران تا پیش از سده های ششم و هفتم هجری می باشد که با تاخت و تاز و مغولان تباه شد».

فرای نگاه ویژه ای به فرهنگ ایرانی دارد. او در عین حال که دوران باستان را ستایش می کند، به دوره بعد از اسلام که می رسد تاکید دارد، ایرانیت در اندیشه و فهم اسلامی حل می شود. وی معتقد است علت اصلی پیشرفت و تمدن اسلامی، مسلمان شدن ایرانی هاست و مظهرش را در قرن های چهارم و پنجم هجری می توان مشاهده کرد. در واقع تاکید اصلی فرای بر قدرت فرهنگی ایرانی است که در دوره اسلامی تحت تاثیر اندیشه اسلامی قرار می گیرد. وی در قیاس بین اسلام و غرب می گوید:«تاثیر اسلام در تاریخ ایران بسی ژرف تر از صنعتی شدن و نفوذ غرب است». 

جوایز 

از جایزه دکتر افشار تا جشنواره ی خوارزمی

فرای بخاطر زحمات و پژوهشهای شرق شناسی و ایران شناسی از مراکز مختلف جوایز متعددی دریافت نموده است. در ایران نیز در چند مناسبت مورد تقدیر قرار گرفته است.

در 28آذر1382 خورشیدی آیین گرامیداشتی به مناسبت پنج دهه خدمات خستگی ناپذیر پروفسور فرای برجسته ترین ایران شناس جهان به همت «جامعه بین المللی فرهنگ ایرانی» و «انستیتوی آمریکایی مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا» برگزار شد. وی در سال1٣٨٣، سیزدهمین جایزه ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار یزدی، را دریافت کرد.

شادروان دهخدا به سبب علاقمندی وی (فرای) به امر ایرانی شناسی، او را «ایران دوست» می نامید و فرای در امضای خود این لقب را افزود.

در نوزدهمین جشنواره ی بین المللی خوارزمی در سال 1384 از وی به عنوان میهمان افتخاری جشنواره و به پاس تلاش های وی در شناساندن هر چه بیشتر قلمرو فرهنگی و تاریخی ایران و ایرانیان تقدیر شد.

منبع : ایرنا- ایسنا- جوان- بی بی سی.
پارس سی