ریشه های افراط گرایی و اینده سیاسی منطقه خاورمیانه
همانطور که فواد عجمی در سال ۲۰۰۳ گفته بود : مشکلات خاورمیانه تمام شدنی نیست. آرامش و صلح پایدار در خاورمیانه به خواب و خیال شباهت دارد. جهل و تعصب و عدم توسعه یافتگی سیاسی و فرهنگی و ترویج ایدوئولوژی های خشونت آمیز آمیخته با مذهب از بخش عمده خاورمیانه جهنمی بزرگ ساخته است که به این سادگی رهایی از هزینه های آن ممکن نیست. هزینه ای که جهالت و تعصب بخشی از جامعه و اختلافات فرقه ای تاریخی آن و دخالتهای نا متوازن خارجی آن را ایجاد کرده است. مردم هر روز را که شروع می کنند انتظار شنیدن اخبار ناگوار از منطقه خاورمیانه را دارند اخبار انفجار و حمله و تخریب خبرهای خیلی عادی خاورمیانه شده است. ریشه این خشونت ها در کجا است. بعضی ریشه های افراط گرایی را که البته میزان و درجه اهمیت آنها می تواند مورد مناقشه و اختلاف باشد را می توان اینگونه برشمرد:
الف – ریشه های افراط گرایی
- ریشه های فکری: در برداشت های غلط و سطحی وایدیولوژیکی از فقه دینی و جهادی و برداشت های بر اساس منافع قومی و قبیله ای و سیاسی و دیگری آموزشهای سطحی دینی و مذهبی در مدارس و مساجد .
- ریشه های تاریخی
– اختلافات شاخه های مذهبی و فکری مسلمانان و تعصبات تفسیری مفسران قدیمی- مقدس سازی و الگو سازی رفتارهای صدر اسلام بدون توجه به ضرورتهای عصر با برداشتهای قومی و قبیله ای و مذهبی و توسل به تاریخ پر از جنگ منطقه با پوشش مذهبی.
- عوامل تحریک کننده و تقویت کننده :
- شرایط اجتماعی و اقتصادی، بیکاری، بی عدالتی و شکاف طبقاتی و ناامیدی ها و سرخوردگی های جوانان منطقه.
– رقابت های فرقه ای قومی و قبیله ای منطقه ای
– دخالت قدرتهای خارجی و استعماری در منطقه ناملایمات باقی مانده از استعمار و استعمار زدایی
– تشکیل دولت اسرائیل در مرکز جغرافیایی اسلام و تبعات ناخوشایند سلسله وار بعدی
– اعلام مغرورانه و استکباری نظم نوین آمریکائی و ناراحتی مسلمانان از سیاست هژمونیستی آمریکا برای سلطه فرهنگی بر جهان اسلام
– نوع نگرش نفرت پراکنی و تحلیل حوادث بصورت سیاه و سفید در بعضی از مساجد وشبکه های اجتماعی، باور عمیق مردم خاورمیانه به تئوری توطئه
راه حل های طرح شده
- سرمایه گذاری کشورهای ثروتمند خلیج فارس در کشورهای فقیر و ایجاد اشتغال برای جوانان مسلمان در آفریقا و کشورهای مسلمان با معضل بیکاری
- راهکارهای پیشنهادی علمای دینی میانه رو جدی گرفته شود و از کمک و مساعدت علما و رهبران دینی استفاده شود.
- ایجاد کلاس های درس اجباری در مساجد و مدرسه های دینی در خصوص وحدانیت انسان و ادیان و تسامح و مدارای دینی از نظر ادیان مختلف.
- تقویت امامان جمعه و مساجد که مشی میانه رو و عقلانی دارند.
- ایجاد شبکه های معنوی دینی که صرفاً بر وحدت ادیان و وحدت انسان تکیه می کند.
- پرهیز دادن جوانان از اندیشه های افراطی بر اساس تعالیم ادیان الهی
- عدم دخالت قدرتهای بیگانه در امور فرهنگی و دینی مسلمانان و توجه آنها به پذیرش تنوع فرهنگی و دینی .
نحوه پیدایش افراط گرایی سلفی جهادی
سلفی جهادی با اشغال افغانستان توسط شوروی شروع شد و منجر به ایجاد طالبان و القاعده شد. داعش محصول اسلام سلفی سیاسی تکفیری است که در طول زمان نام های متعددی را یدک کشیده است در نیم قرن اخیر ابتدا در شکل القاعده بصورت ایده ای با آرمان های جهانی درآمد.
داعش گروه “دولت اسلامی در عراق” شکل تکفیری افراطی اسلام سلفی سیاسی است که در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۶ و پس از نشست شماری از گروه‌های مسلح در عراق به رهبری “ابوعمر البغدادی” شکل گرفت.
پس از هلاکت “ابوعمر البغدادی” در سال ۲۰۱۰ “ابوبکر البغدادی” به عنوان جایگزین وی معرفی شد. با روی کار آمدن ابوبکر البغدادی، دامنه عملیات و حملات این گروه تروریستی وسعت گرفت و همزمان با آغاز بحران در سوریه، عناصر این گروه در سوریه نیز فعال شدند.
در سوریه گروه “جبهه النصره لاهل الشام” در اواخر سال ۲۰۱۱ و با آغاز بحران و جنگ در سوریه به عنوان شاخه گروه “دولت اسلامی در عراق” تشکیل شد. هر دو گروه از القاعده پیروی می کردند اما این گروه در خصوص دایره عملکرد نظامی با داعش دچار اختلاف شد و ایمن اظواهری از داعش خواست فقط در جغرافیای عراق علیه آمریکا بجنگد اما داعش اولویت جهاد را به غیر کفار داد و اعلام کرد مشرکین(مسلمانان غیر سلفی سیاسی و غیر داعشی) در اولویت جهاد هستند. پس از تشکیل گروه “توحید و جهاد” به سرکردگی “ابومصعب الزرقاوی” در سال ۲۰۰۴ و بیعت او با “اسامه بن لادن” سرکرده سابق “القاعده”، این گروه به شاخه سازمان القاعده در عراق تبدیل شد.
عناصر داعش شهرهای متعددی در عراق را تصرف کردند در ۲۰ خرداد ۹۳ در اقدامی بی سابقه به موصل مرکز استان نینوا یورش برده و ظرف چند ساعت این شهر را تصرف کردند و کشتارهای بی رحمانه ای در شهرهای اشغالی انجام دادند ..
عناصر داعش در سوریه در مناطقی از استانهای “رقه”، “حلب”، “حومه لاذقیه”، “ریف دمشق”، “دیرالزور”، “حمص”، “حماه”، “حسکه” و “ادلب” پراکنده هستند و در برخی از این مناطق نیز کنترل کامل را به دست گرفته‌اند. تصمیم این گروه تروریستی برای تحت کنترل در آوردن دیگر گروه های مسلح در سوریه به درگیریهای خونباری میان این گروه های تروریستی منجر شده است.
* عناصر گروه داعش مانند از بی رحم ترین تروریستهای حاضر در سوریه و عراق هستند. فیلم‌ها و تصاویر منتشر شده از جنایتهای این گروه تروریستی موجب شد که حامیان گروه‌های مسلح در سوریه مدعی شوند که از این گروه حمایت نمی‌کنند. حتی برخی گروه‌ها نیز برای افزایش دریافت حمایتهای بین المللی خود را مخالف این گروه جلوه داده و با داعش وارد جنگ شده‌اند. با توجه به گستردگی کمکهای مالی، تسلیحاتی و لجستیکی که با آغاز جنگ در سوریه به این کشور سرازیر شده است؛ تلاش گروه‌های مسلح به ویژه داعش برای دستیابی هرچه بیشتر به این کمکها و سلطه بر گروه‌های دیگر شدت گرفت که این امر موجب آغاز جنگ و درگیری گروه‌های مسلح با یکدیگر شد. اما با وجود اعلام برائت حامیان گروه‌های مسلح از داعش و جبهه النصره، کمکهای حامیان خارجی همچنان به دست این دو گروه می‌رسد. این کمکها در قالب حمایتهای مالی، تسلیحاتی، لجستیکی، اطلاعاتی، آموزشی و غیره از سوی حامیانی مانند عربستان و قطر و ترکیه به همراه چند کشور غربی، موجب ادامه جنگ و ویرانی در سوریه شده است.
* فرماندهی و تشکیلات گروه داعش یک ساختار سازمانی دارد که متشکل از امرای مناطق و مجالس “شورای مجاهدین” و فرماندهان عملیاتی است اما این امور سازمانی و تشکیلاتی به طور کاملا محرمانه است و برخی پژوهشگران امور سیاسی اشاره می کنند که فرماندهان داعش در سوریه از امرای شبکه القاعده در عراق دنباله روی می کنند. اما عموما مطلبی با نام گرگ های تنها وجود دارد این گرگهای تنها بر اساس قانون کلی اینکه وظیفه هر مسلمان سلفی جهادی جنگ با کفار است به هر شکل و هر ابزار ممکن بگونه تنها و جدا از دستورات تشکیلات اقدام به اعمال تروریستی می کنند.
نحوه ورود عناصر داعش به سوریه و محل استقرار آنها سوریه
افکار و ایدیولوژی داعش
داعش در صدد ایجاد خلافت اسلامی ابتدا در سرزمین های اسلامی است و پس از ان به کل جهان نظر دارد. و معتقد است جنگ با کفر همیشگی است. افکار و فتواهای سلفی ابن تیمیه در واقع مرجع فکری و پدر معنوی همه گروهای جهادی سلفی است. افکار او روشن و صریح است. او با مرجعیت عقل بکلی مخالف است مگر اینکه در راستای تأیید نقل و احادیث باشد. او هرگونه تعامل با کفار و مشرکین را حرام می‌داند. او از جمله تفکرات اسلامی شیعیان را نیز مردود و آنها را کافر می‌داند. چکیده فقه ابن تیمیه این است که . انسانها را به دو قسم مسلمان و کافر و کفار را به دو قسم حربی و غیر حربی و جهان را به دارالاسلام، دارالکفر و دارالحرب تقسیم می کند. از نظر او جهاد با کفار واجب و همیشگی است اما بعضی وقت ها با مسلمانان هم واجب است و اشاره به شیعیان و خوارج دارد.
فقه تکفیری به هیچ وجه من الوجوه از حربی هاجزیه را قبول نمی کند چه کافر کتابی باشند چه کافر ذاتی . اما فرق فقه ابن تیمیه با فقه کلی اسلام این است که او از دار الحرب جزیه نمی پذیرد فقط یا قتل و یا اسیر شدن به عنوان غلام و کنیز را می پذیرد . حتی اسلام اوردن را هم نمی پذیرد و برای مسلمان شدن شرایطی قایل است که عملی نیست و در نتیجه دارالحرب فقط دو گزینه دارد قتل و با شرایطی خاص پذیرش اسارت بجای قتل.
گروه‌های جهادی برپایی حکومت دینی و اجرای شریعت اسلامی را وظیفه شرعی خود می‌دانند. رفتار داعش و توان جنگی آنها مورد استفاده سیاسی دولت ترکیه و بعضی کشورهای عربی و غربی بوده است.
اندیشه کهنه با تکنولوژی جدید
داعش در عین اینکه بازگشت به سلف صالح را تبلیغ می کند اما استفاده از آخرین تکنولوژی نظامی و اطلاع رسانی را مجاز می داند. و در شبکه های اینترنتی بسیار فعال است و چندین شبکه تصویری و مجله اینترنتی شبکه اطلاع رسانی الحیات را دارد. داعش با تکنولوژی جدید نظامی تا کنون حدود ۵۰ هزار نفر را کشته و هزاران بنا را نابود کرده است.
اینده سیاسی خاورمیانه
در حال حاضر یک نوع جنگ بین المللی و نیابتی در سوریه و عراق و یمن در جریان است. پایان این منازعات بدون تغییرات جغرافیایی در مرزها و ساختار بعضی دولتها امکان پذیر نخواهد بود.
Intensely sectarian in its approach, ISIS advocates Salafi-Takfiri ideology, which can tolerate kufr or non-believers but not apostates. According to this philosophy, anybody who claims to be a Muslim but does not advocate true Islam, as is acceptable to the Takfiris, is an apostate. Anybody who has
disagreements with ISIS is a potential apostate and worthy of execution.
. As Abu Bakr al-Baghdadi thundered in his maiden khutba at Mosul:
“It was only a matter of time before the oppressive tawaghit of the Muslim world would begin to fall one by one to the swords of the mujahidin, who would raise the banner of tawhid, restore the hukm of Allah, direct the masses back to the prophetic manhaj of jihad and away from the corruption of democracy and nationalism, and unite them under one imam.”
ISIS dislike for territorial nationalism and democracy is quite clear in this passage.
محمد عجم
منابع :
*افکار و عقاید ابن تیمیه پدر فکری مکتب زرقاوی و پدر معنوی سلفی های جهادی تکفیری، نویسنده : دکترمحمد عجم، روزنامه جمهوری اسلامی
نگاهی از درون به تشکیلات مخوف القاعده دکتر محمد عجم همشهری ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۵
RISE OF ISIS IMPLICATIONS FOR INDIA AND THE WORLD
Sunday, 20 July 2014 | D0r Ashok Behuria / Sushant Sareen | in Agenda
******دولت اسلامی و سیاست آمریکا
(Christopher M. Blanchard) متخصص مطالعات خاورمیانه
(Carla E. Humud) متخصص مسائل خاورمیانه و آفریقا
مقدمه
دولت اسلامی یا همان داعش یک گروه تروریستی سنی مذهب است که بخش‌های زیادی از سرزمین عراق و سوریه را در دست دارد. کمپین نظامی امریکا علیه این گروه تروریستی به کمک سایرین توانسته از وسعت قلمروی که در دست داعش بوده است بکاهد.
خط‌مشی اوباما در برابر داعش این بود که این گروه را از طریق حضور نظامی آمریکا در کشورهای درگیر شکست دهد. امروز رئیس‌جمهور ترامپ بیان داشته که دولت او به‌زودی به بازتعریف سیاست خارجی آمریکا در قبال داعش خواهد پرداخت تا بتواند این گروه را سریع و قاطعانه شکست دهد.
نوع بحران‌های سیاسی منطقه که دست‌پخت داعش هستند، بر پیچیدگی راه‌حل تهدیدهای این گروه تروریستی می‌افزاید تکیه صرف بر گزینه نظامی ممکن است ما را از توجه به اختلافات سیاسی و چالش‌های توسعه‌ای که با حضور گروه‌های تروریستی پررنگ شده‌اند دور نگاه دارد.
دولت اسلامی
دولت اسلامی یا همان داعش امروز به‌عنوان یک تهدید بین‌المللی به شمار می‌آید که اعضای آن را شهروندانی از آسیا و آفریقا و خاورمیانه تشکیل می‌دهند
علیرغم برخی پیشروی‌های داعش در برخی مناطق عراق و سوریه در سال ۲۰۱۷ این سازمان تروریستی از اواسط سال ۲۰۱۵ قسمت‌هایی از قلمرو خود را به خاطر تحرکات نظامی آمریکا و برخی از نیروهایی که توسط آمریکا پشتیبانی می‌شوندازدست‌داده است. افت روحیه نیروهای نظامی و ضعف امور مالی و مسئله رهبری اخیراً به این گروه ضربه وارد کرده است.
الگوی سفر در بین هواداران این گروه، تکامل‌یافته شده است. از سال ۲۰۱۲ تاکنون ۳۶۵۰۰ نفر از ۱۰۰ کشور جهان به‌قصد حضور در گروه‌های تروریستی سفرکرده‌اند که بیش از ۶۶۰۰ نفر آنها شهروندان کشورهای غربی ازجمله خود آمریکا هستند.
امروز مسئولان استخباراتی از جمله سیا از داعش انتظار برنامه‌هایی برای حملات تروریستی برون‌مرزی دارند زیرا داعش با این فعالیت‌های مرگبار به دنبال جبران زخم قلمروهای ازدست‌رفته خود است.
دولت اوباما به دنبال محورهای زیر در اقدامات خود بود: محدود کردن داعش در قلمروهای اصلی خود و ممانعت از رسیدن پشتیبانی از سوی دیگران و همچنین تلاش دوچندان در جهت متوقف کردن عملیات تروریستی از سوی داعش در مناطق دیگر. استراتژی نظامی آمریکا در عراق و سوریه این است که در فعالیت‌های آزادانه داعش بین دو کشور و درون هر یک از این دو اخلال ایجاد کند و ضمناً موصل و رقه را در عراق و سوریه از دست تروریست‌ها آزاد کند.
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که شاید دولت ترامپ باهدف مقابله با اسلام افراطی، ترکیب عناصر وزارت خارجه خود را تغییر دهد تا از این طریق بتواند به‌صورت متمرکزتر به مبارزه با افراط‌گرایی خشن اسلامی در خاورمیانه بپردازد.
تحولات کلیدی سال ۲۰۱۶
در سوریه نیروهای دولت اسلامی امروز قلمروهای زیادی را ازدست‌داده‌اند و دسترسی‌های آنها به مرزهای ترکیه نیز توسط نیروهای محلی عضو کمپین که تحت حمایت امریکا هستند محدودتر شده و بسیاری از این نیروها در شمال تحت محاصره قرار دارند
این سازمان تروریستی البته در عراق نیز زخم‌های بسیاری برداشته است چنانکه نیروهای عراقی توانستند شهرهای مهمی مانند رمادی و فلوجه و تکریت و مناطق اطراف را پس بگیرند. ضمن اینکه نیروهای عراقی توانستند در ابتدای سال ۲۰۱۷ دومین شهر بزرگ عراق یعنی موصل را از تروریست‌ها پس بگیرند.
چسم انداز سال ۲۰۱۷
بحران‌های به‌هم‌پیوسته در عراق و سوریه و خلأ امنیت و دولت فرصتی به دولت اسلامی داده تا بتواند رشد کند. تلاش‌ها برای راه‌حل گفتمانی در این زمینه تاکنون به نتیجه نرسیده و نتوانسته نتیجه مطلوبی برای گروه‌های مختلف سوری داشته باشد. از سوی دیگر عراق نیز امروز در بحران‌های سیاسی و مالی فرورفته است و رهبران و جناح‌های مختلف در عراق از این فرصت برای رقابت استفاده می‌کنند و بر فساد خود می‌افزایند.
وزیر امور خارجه رئیس‌جمهور دونالد ترامپ هم اذعان داشت که شکست دادن دولت اسلامی چالشی برای جهان خواهد بود و از بین بردن خلیفه دولت اسلامی آن را از بین نخواهد برد بلکه پلی خواهد شد برای عبور به چهره آینده این تهدید بین‌المللی.
پاسخ به تلاش‌های دولت اسلامی برای گسترش جهانی
شعار دولت اسلامی مبنی بر بقا و گسترش جهانی نشان از عزم این گروه برای این امر دارد و لذا به دنبال پدید آوردن کادری در سراسر دنیاست تا متعهد به تضمین موفقیت این شعار باشند. البته شکست‌های میدانی در لیبی و سوریه و عراق آنها را در موضع ضعف قرار داده و ممکن است از انگیزه گروه برای این هدف بکاهد.
عواملی که قبل از داعش در منطقه بودند و بعداً موجبات تقویت حرکت داعش شدند شامل موارد زیر هستند:
- درگیریهای قومیتی و فرقه‌ای و سیاسی
- استخدام جنگجویان خارجی به بهانه همین درگیری‌ها
- ضعف دولتها در تأمین امنیت
- مبارزه محدود با تروریسم در دنیا و همکاری‌های محدود اطلاعاتی
- وجود گروه‌ها و افراد مسلح که ایدئولوژی و حمایت دولت اسلامی آنها را تقویت می‌کند.
از سوی دیگر اگر بخواهیم به عواملی که موجب ضعف دولت اسلامی شده‌انداشاره‌کنیم به شرح زیر خواهند بود:
- ایدئولوژی افراطی که بیشتر مسلمین را از آنها دور کرده است.
- مورد هدف قرار دادن شهروندان ازجمله خود مسلمانان و اقلیت‌های دینی.
- ادعاهای گسترده و سرسخت گروه درباره مذهب و قدرت سیاسی.
- وجود مخالفان داخلی و خارجی و حتی وجود گروه‌های تروریست دیگر سلفی.
- بهبود وضعیت مبارزه با تروریسم در دنیا و افزایش همکاری‌های اطلاعاتی
- وجود ظرفیت رقابتی بین افراد به لحاظ هویتی و میزان وفاداری و برنامه‌ها.
فعالیت‌های آمریکا و هم‌پیمانانش برای مبارزه با دولت اسلامی در سال ۲۰۱۶ افزایش یافتند اما شیوه آنها رسیدگی مورد به مورد بود که هر یک شرایط مقتضی خود را داشتند.
تروریسم فراملی و فرامنطقه‌ای به‌عنوان یک استراتژی و تاکتیک
دولت اسلامی از سال ۲۰۱۲ تاکنون امریکا را تحدید به حملات تروریستی کرده است. این مسئله باعث می‌شودآن‌ها آمریکا را تحریک به رویارویی مستقیم با آنها کند.
پاسخ به عملیات تروریستی فرامنطقه‌ای دولت اسلامی
رهبران دولت اسلامی امروز به تشویق افرادی که طرفدار این گروه هستند می‌پردازند تا در مناطق زندگی خود دست به چنین اقداماتی بزنند.
مقامات و مشاوران آمریکایی درباره میزان توانایی دولت اسلامی برای مدیریت و پشتیبانی و اجرای اینگونه عملیات در آمریکا به بحث می‌پردازند. وزیر دفاع در سال ۲۰۱۶ بیان کرد که داعش از طریق الهام بخشی و جهت‌دهی به افراد یا توانمندسازی آنان به دنبال ضربه زدن به محیط بیرونی خود است. وی در ادامه گفت حملاتی ازاین‌دست توسط افرادی به طرح زیر صورت می‌گیرند:
افرادی که خود در سوریه و عراق بوده‌اند و امروز در حال برگشت به وطن خود هستند. یا افرادی که توسط دیگران به استخدام درمی‌آیند و خود حضور مستقیم در سوریه و عراق نداشته‌اند و دیگرانی که جهت‌دهی عمومی افکار را از داعش گرفته‌اند و به‌صورت خودجوش دست به این اقدامات می‌زنند.
(James Clapper) مسئول امنیت ملی آمریکا اذعان داشت که مسئولین امنیتی آمریکا در مقابله با برخی اقدامات با چالش‌های شدید امنیتی روبرو هستند زیرا تروریست‌ها سعی در فرار از بازرسی‌ها دارند و لذا برخی حملات و تهدیدات چه امروز و چه در سال‌های آتی اجتناب‌ناپذیر خواهند بود.
رئیس سازمان سیا (John Brennan) در سخنانی خطاب به سنا گفت علیرغم شکست‌های میدانی دولت اسلامی از قابلیت این گروه برای اجرای عملیات تروریستی در سراسر دنیا کاسته نمی‌شود زیرا این گروه طرفداران زیادی در کشورهای غربی دارند که می‌توانندبه‌راحتی نماینده آنان در اعمال تروریستی باشند.
رئیس دفتر تحقیقات فدرال (James Comey) درباره وجود افرادی بسیار خطرناک هشدار داد که خطر آنها طوری خواهد بود که ما تابه‌حال با آن مواجه نشده‌ایم. از سوی دیگر یک مقام دیگر نیز این مسئله را بیان کرد که تنها شکست در عرصه میدانی و نظامی نمی‌تواند به معنای کاهش قابلیت تروریستی این گروه باشد.
استراتژی آمریکا، گزینه‌های سیاسی آن و مسائل مرتبط
استراتژی دولت اوباما برای مقابله با دولت اسلامی این بود که از طریق همکاری با دول عرب و اروپایی بتواند قلمرو تحت کنترل داعش را کاهش دهد و از میزان قدرت سیاسی آن کم کند.
در کابینه ترامپ، گزینه تصدی وزارت امور خارجه بر این نکته تأکید کرد که شکست دولت اسلامی باید اولویت اول آمریکا در خاورمیانه باشد.
مبارزه با دولت اسلامی در بسترهای پیچیده
تا به امروز پیروان دولت اسلامی در مناطق بی‌دولت که متأثر از درگیریهای سیاسی هستند به قدرت رسیده‌اند. اما از سوی دیگر استحکام فعالیت‌های داعش در این مناطق درگروتلاش‌ها در جهت برگرداندن امنیت و همچنین تلاش برای رشد اقتصادی و .. است. لذا می‌بینیم دولت اوباما در عراق به دنبال حمایت از نیروهای امنیتی دولتی بود و سعی در حفظ وحدت در قلمرو عراق داشت. در جبهه سوریه نیز آمریکا در دوران اوباما به دنبال راه‌حلی از طریق گفتگوها بود تا بدین ترتیب اسد از ساختار بیرون رود و امنیت بهتر تأمین شود.
فعالیت‌های نظامی آمریکا در برابر دولت اسلامی
تحرکات نظامی آمریکا همراه با هزینه‌های بسیار بالا در ابتدای سال ۲۰۱۷ نیز در لباس حمایت از تحرکات نیروهای کرد محلی در عراق برای تضعیف کنترل داعش بر مناطق خود ادامه یافته است. همین سیاست در قبال دولت اسلامی در لیبی نیز توسط آمریکا اتخاذشده است و نیروهای نظامی امریکا از نیروهای محلی برای مقابله با داعش استفاده می‌کنند.
برنامه‌های همکاری
الف) آموزش، تجویز و مشاوره به عراقی‌ها:
تقریباًدوسوم نیروهای آمریکایی برای مشاوره و آموزش درکنار نیروهای عراقی حضور دارند. بقیه نیز برای محافظت از این کارکنان و محافظت از تأسیسات هستند. تاکنون نیروهای مختلف عراقی از پیش مرگه های کرد تا جنگجویان اهل تسنن این خدمات را از نیروهای آمریکایی دریافت کرده‌اند.
کنگره تحت شرایطی خاص به رئیس‌جمهور اجازه کمک به نیروهای پیشمرگه کرد و همچنین برخی نیروهای امنیتی و اهل تسنن را داده است.
ب) آموزش، تجویز و مشاوره به سوری‌ها
کنگره در سال ۲۰۱۴ اجازه حمایت از برخی نیروهای سوری را به دولت داد تا این حمایت بتواند در راستای مهیا ساختن زمینه گفتگوها بین طرف‌های سوری را فراهم آورد. مقامات رسمی دولت اوباما تصمیم خود را طرحی کاربردی و کاملاًعمل‌گرایانه معرفی کردند که بر میزان تأثیرگذاری آنان در میدان عمل می‌افزاید و قابلیت تنظیم عملکردها را با منافع آمریکا به آنها خواهد بخشید. این حمایت‌ها البته شامل همه نیروهای سوری نمی‌شود بلکه به نیروهای دموکراتیک سوری و ارتش جدید سوریه اختصاص‌یافته‌اند.
بودجه‌های بشردوستانه و بودجه‌هایی که به‌منظور ثبات و بازسازی دوره پس از داعش تعریف‌شده‌اند
بخشی از این بودجه متوجه مهاجرت و پناهندگی است و بخش‌های دیگر هم شامل کمک به سازمان بین‌المللی حل بحران برای مردم عراق و سوریه است. مصارف دیگر این بودجه‌ها هم تحت عناوین اقتصادی برای یاری‌رساندن به مردمی است که در قلمرو سازمان‌های تروریستی گرفتارشده‌اند.
سامانه‌های دفاعی قابل‌انتقال هوایی
حمایتهای مالی برای سامانه‌های دفاعی زمانی مورداستفاده قرار می‌گیرند که وزیر دفاع و وزیر امورخارجهمتفقاً گزارشی از اراده‌ی خود مبنی بر استفاده از این سیستم بدهند و ۳۰ روز از ارائه گزارش مزبور بگذرد.
مباحث قانون‌گذاری در کنگره صد و چهاردهم
نیازمندی‌ها و قوانین مربوط به تخصیص بودجه
ارتش آمریکا در پی تلاش‌های خود برای مقابله با داعش درخواست بودجه‌ای ۷٫۵ میلیارد دلاری کرد تا بتواند از این طریق گروه‌های درگیر جنگ در عراق را برای حفظ قلمرو و همچنین حفظ امنیت آن توانمندسازی کند. هزینه‌های مشابهی از سوی دولت اوباما برای فعالیت‌های مربوط به تهیه و ارائه مهمات و تجهیزات به برخی نیروهای سوری نیز در نظر گرفته شد.
برخی موضوعات مهم کنگره صد و پانزدهم
از سال ۲۰۱۴ تاکنون کنگره میلیاردها دلار بودجه برای عملیات نظامی با دستیاری سایرین برای مقابله با دولت اسلامی به تصویب رسانده است اما بودجه و مجوزی برای استفاده آمریکا از نیروی نظامی در این زمینه صادر نکرده است. در این زمینه موضوعات و سؤالات مهمی پیش روی ماست:
بحث بر سر استراتژی کلان ایالات‌متحده
برخی منتقدین دولت اوباما با اشاره به توانایی دولت اسلامی برای اجرای عملیات تروریستی خارج از عراق و سوریه تأکیدمی‌کنند که امریکا در مقابله با این سازمان تروریستی باید میزان بیشتری از نیروی نظامی خود را به کار گیرد.
عده دیگری از منتقدان معتقد هستند که امریکا باید استراتژی خود در قبال دولت اسلامی را استراتژی مهار قرار دهد. این گروه بر این باورند که شکست کامل دولت اسلامی فراتر از قابلیت‌های امریکا شرکای او به نظر می‌آید. مخالفان ورود نظامی برای شکست داعش معتقدند که این مسئله نه‌تنها ایدئولوژی آنان را از بین نخواهد برد بلکه ممکن است با تحقق پیش‌بینی‌های رهبران دولت اسلامی مهر تأییدی بر آن شود.
برخی مقامات رسمی دولت اوباما معتقد بودند که افزایش یا کاهش افراطی فشارها بر دولت اسلامی ممکن است ناخواسته گامی در جهت پیشبرد اهداف این گروه باشد و شرایط را برای این گروه بهبود بخشد.
امروز پس از اتمام دولت اوباما عده‌ای معتقدند که وی در وارد آوردن فشار بر تروریست‌ها موفق عمل کرد و تا الآن شواهد بقای سیاست دولت آینده برای پیگیری مبارزه با دولت اسلامی بر سیاست دولت اوباما را نشان می‌دهند.
در پس تلاش‌های امریکا در مقابله با دولت اسلامی دولتها در سراسر دنیا مشغول ارزیابی اقدامات برای محافظت از سرزمین‌های خود در قبال اینگونه حملات تروریستی و همچنین یافتن راه‌حلی برای کنترل برخی فعالیت‌های افراطی در شهروندان خود هستند.
چشم‌انداز
چالش‌هاسیاستمداران را در دوگانه استفاده یا عدم استفاده مستقیم از نیروی نظامی علیه این تهدید بین‌المللی قرار می‌دهد.
امروز بحرانی که دولت اسلامی از آن تغذیه و رشد نمود، نشانه‌هایی از فروکش کردن را نمایان کرده است و امروز بازیگران دیگر مانند روسیه و ایران و اروپا و برخی بازیگران استراتژی رهبران آمریکا برای این مسئله تأثیرگذارهستند. البته باید در این زمینه به این نکته توجه داشته باشیم که ممکن است تغییر در نیروهای سوری یا عراقی پاشنه آشیلی برای خیزش دوباره دولت اسلامی فراهم آورد.
چشم‌اندازبلندمدت دولت اسلامی در بهترین حالت وضعیتی است که از اهمیت خواهد افتاد. ایدئولوژی و ساختارهای این سازمان خبر از پایین بودن احتمال‌ها برای موفقیت استراتژیک این گروه در آینده می‌دهند. البته در این زمینه رقبای سلفی دولت اسلامی نیز مؤثر خواهند بود. تفاوت دیدگاه‌ها بین دولت اسلامی با رقبایش ممکن است در آینده از تفوق این سازمان بکاهد و منجر به رو آمدن سایرین شود.
در کوتاه‌مدت، اگر دولت اسلامی نتواند به‌پیش روی ادامه دهد یا بر شکست‌های پی‌درپی خود در برابر نیروهای ائتلاف بیفزاید ممکن است در آینده در جلب حمایت از دیگران و جذب نیرو با مشکل مواجه شود. برخی می‌گویند ممکن است دولت اسلامی در کشورهای همسایه خود عملیات تروریستی انجام دهد تا از این طریق زنده‌بودنش را نشان دهد اما این کار ریسک بالایی دارد زیرا ممکن است همکاری‌های جدیدی علیه این سازمان ایجاد کند و بقای آن را به مخاطره اندازد.
در بلندمدت،دو چالش مهم پیش روی جامعه جهانی خواهد بود که نتایج کمپین‌های تروریستی است که از دولت اسلامی نشایت گرفته‌اند. نیروهای مسلحی که امروز باهدف مقابله با دولت اسلامی گرد هم آمده‌اند اختلافات سیاسی دارند لذا این مسئله ممکن است راه‌حل اداره مناطق به‌دست‌آمده را پیچیده‌تر کند ضمن اینکه ممکن است دولت اسلامی بتواند از آب گل‌آلود این اختلافات برای خود ماهی بگیرد. چالش بعدی مربوط به هزاران فردی است که برای کمک به دولت اسلامی عازم جبهه‌هاشده‌اند و در آینده هر یک می‌توانند تهدیدی برای امنیت و سیاست بین‌الملل به‌حساب آیند. اگر الگوی مقابله با این تهدید طبق الگوی به‌کاررفته در افغانستان و بالکان باشد قطعاً حل این بحران سال‌ها وقت خواهد برد.
الف) ظهور و توسعه‌سازمانی
ریشه‌ها در عراق و سوریه
ریشه‌های ساختاری و ایدئولوژیکی دولت اسلامی به نیروهایی برمی‌گردد که توسط ابومصعب زرقاوی در عراق بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ پرورش یافتند. وی برای پیشبرد یک دستور کار منحصربه‌فردفرقه‌ای بر دشمنی اهل تسنن با نیروهای آمریکایی و همچنین احساس محرومیت در بین شیعیان و کرد های عراق دست گذاشت. پس از مرگ وی به دست نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۶ رهبران القاعده ائتلافی با گروه تشکیل دادند و نام آن را دولت اسلامی عراق یا ISI گزاردند.
گروه از سال ۲۰۱۰ به بازسازی خود به رهبری افرادی مانند ابوبکر بغدادی پرداخت و این مرحله تا اوایل سال ۲۰۱۳ به طول انجامید و سرانجام ابوبکر بغدادی و نیروهایش حمله خود به عراق و سوریه را در سال ۲۰۱۳ با نام دولت اسلامی عراق و شام آغاز کردند.
اعلامیه خلافت
در ژوئن ۲۰۱۴ رهبران دولت اسلامی اعلام بازگشت مجدد به خلافت اسلامی کردند و ابوبکر البغدادی را به‌عنوان خلیفه وامام معرفی کردند. البته بسیاری از علمای مسلمان با این امر مخالفت کردند و مشروعیت خلافت وی بر امت اسلامی را زیر سؤال بردند و گفتند ممکن نیست کسی امام امت اسلامی باشد اما درباره او اجماعی صورت نگرفته باشد.
گفتمان خلافت برای جذب بسیاری به ساختار دولت اسلامی مؤثر واقع شد.
سازمان القاعده نیز تاکنون ادعای خلافت بغدادی را بی‌اساس دانسته‌اند و با بزرگان خود به‌عنوان خلیفه بیعت کردند و از سایرین هم درخواست تبعیت از همین راه را داشته‌اند.
ب) همکاران و وابستگان دولت اسلامی
از سال ۲۰۱۴ تاکنونگروه‌های مختلفی در مناطق مختلف دنیا با تروریستهای دولت اسلامی اظهار همبستگی کرده‌اند که در زیر به شرح آنها خواهیم پرداخت:
دولت اسلامی در مصر( استان سینا، ولایت سینا)
گروه محلی که در شمال صحرای سینا با دولت اسلامی پیمان بسته‌اند با نام انصار بیت‌المقدس شناخته می‌شوند که بر اساس گزارش رئیس سازمان سیا در سال ۲۰۱۶ گروه مذکور فعال‌ترین و تواناترین گروه تروریستی در کل مصر به شمار می‌آید. این گروه مسئولیت سقوط هواپیمایی را که در اکتبر ۲۰۱۵ در صحرای سینا سقوط کرد را بر عهده گرفت.
دولت اسلامی در عربستان صعودی( ولایات نجد، حجاز و حرمین)
رهبران داعش تاکنون چند بار مسئولان رژیم صعودی را تهدید کرده‌اند و وابستگان خود را تشویق به کشتار شیعیان و نیروهای امنیتی صعودی می‌کنند. تاکنون پیروان دولت اسلامی در عربستان دست به اقدامات تروریستی زده‌اندازجمله طی حمله‌ای که یکی از این افراد به مسجد کویتی‌ها در عربستان داشت چند نفر کشته و زخمی برجا گذاشت. البته مسئولان صعودی ادعا می‌کنند که تاکنون بیش از ۱۶۰۰ نفر را که اعلام وابستگی به دولت اسلامی کرده‌اند دستگیر کرده‌اند.
دولت اسلامی از جنبه‌ای علاوه بر مسائل بالا برای رژیم صعودی تهدید به شمار می‌رود. رهبران دولت اسلامی مشروعیت رژیم صعودی به‌عنوان رهبر مسلمانان سنی مذهب را به چالش می‌کشند. در عوض مقامات صعودی دولت اسلامی را فاقد مشروعیت معرفی می‌کنند.
دولت اسلامی در لیبی(ولایت طرابلس، برقه و ف..)
ولایت طرابلس در غرب لیبی و ولایت برقه در شرق و ولایت فظان در جنوب غربی است. امروز تعداد وابستگان به دولت اسلامی تا ۶۰۰۰ نفر در لیبی تخمین زده می‌شود. در سال ۲۰۱۶ حضور دولت اسلامی در لیبی به‌عنوانپیشرفته‌ترین حضور در خارج از مرزهای عراق و سوریه شناخته شد. البته این گروه در برخی مناطق به خاطر تحرکات نظامی آمریکا قسمت‌هایی را ازدست‌داده است. در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ حملاتی از سوی آمریکا به مواضع این گروه صورت گرفت که درنتیجهآن‌ها بسیاری از تروریست‌ها کشته شدند.
دولت اسلامی در نیجریه ( استان غرب آفریقا، ولایت غرب افریقیه)
عموماً وابستگان به دولت اسلامی در این منطقه با نام بوکوحرام شناخته می‌شوند که در سال ۲۰۱۵ این وابستگی را اعلام کردند. بیش از ۱۵۰۰۰ نفر از اهالی نیجریه توسط این گروه کشته‌شده‌اند و بیش از ۲ میلیون نفر به خاطر تهدید این گروه از سرزمین‌های خود خارج‌شده‌اند.
استان خراسان در دولت اسلامی(ولایت خراسان)
دولت اسلامی تأثیر خود را در افغانستان از اواسط سال ۲۰۱۴ افزایش داد. استان خراسان در نقشه دولت اسلامی شامل بخش‌هایی از ایران و افغانستان و پاکستان می‌شود. گروه وابسته به دولت اسلامی در این منطقه که شامل برخی از طالبانی ها هستند در سال ۲۰۱۳ هم‌پیمانی خود با دولت اسلامی را اعلام کردند.
طبق گزارش مقامات رسمی آمریکا همکاری ایالات‌متحده با نیروهای افغانستان ۱۵ تا ۲۰ درصد این گروه را ضعیف‌تر کرده است. این همکاری در قالب حملات ۲۴۰ گانه آمریکا از سال ۲۰۱۶ تاکنون به مواضع این گروه قابل‌مشاهده است. ژنرال (Cleveland) در آوریل ۲۰۱۶ اعلام کرد که آمریکا توانسته از طریق همین اقدامات وسعت قلمرو این گروه را از ۸ استان به ۲ یا ۳ استان برساند.
دولت اسلامی در یمن( ولایت یمن، صنعا، البیضا، عدن، الابین، شبوه و حضرموت)
گروه‌هایی که با دولت اسلامی در یمن پیمان بسته‌اند از جنگ فعلی سو استفاده کرده و مساجدی که محل عبادت شیعیان زیدی است بمب‌گذاریمی‌کنند. یکی از مهم‌ترین اهداف حملات این گروه حوثی‌ها هستند که امروز درگیر جنگ با ائتلاف صعودی هستند و دولت اسلامی می‌تواند از این جنگ به‌عنوان فرصتی مغتنم بشماردو بر اختلافات فرقه‌ای در یمن دامن بزند.
دولت اسلامی در قفقاز( ولایت قفقاز)
در سال ۲۰۱۵ ولایت قفقاز دولت اسلامی نیز شناسایی شد که گروهی از وابستگان دولت اسلامی در روسیه اظهار وجود کردند. البته مقامات روس می‌گویند در سال ۲۰۱۶ امیر ولایت قفقاز را کشته‌اند. شاید یکی از افرادی که بین نیروهای دولت اسلامی و گروه‌های وابسته در شمال قفقاز اتصال برقرار کرد شخص عمر الشیشانی یکی از فرماندهان دولت اسلامی بود.
ج) ایدئولوژی و عملکرد
می‌توان ایدئولوژی دولت اسلامی را به‌عنوان یک برداشت خشن از سنت جهادی سلفی معرفی کرد. این گروه برای نیل به جامعه‌ای که به‌عنوان جامعه آرمانی برای خود و جهان ترسیم می‌کنند از خشونت و زور استفاده می‌کنند. آنان مدعی هستند که ایده خود را از زندگی پیامبر اسلام و صحابی سلف آن حضرت و رخدادهای تاریخی در اسلام گرفته‌اند.
دیدگاه دولت اسلامی از دو منظر با دیدگاه سایر فرق اهل سنت متفاوت است: یکی عقیده‌ای است که برای خود برگزیده‌اند و دیگری راهی است که برای پیاده کردن اسلام موردنظر خود پیش‌گرفته‌اند. مسیری که این گروه برای نیل به هدف در نظر گرفته از خلال جنگ بین مسلمانان حقیقی و کفار است.
عقیده و روش
دولت اسلامی همانند سایر سلفی‌ها خود را دغدغه مند حذف انحرافات از اسلام و دفاع از اسلام حقیقی در برابر تهدیدات از جانب دیگران و کفار معرفی می‌کند. آنها معتقدند که عده‌ای از مسلمانان از تعالیم ناب اسلام و پیامبر گرامی فاصله گرفته‌اند اما سایر مسلمین آنها را به خاطر تکفیر دیگران مورد سرزنش قرار می‌دهند و پاسخ این گروه این است که ما آن‌هایی را تکفیر می‌کنیم که انحراف یا کفرشان بارز شده است.
در این ایدئولوژی مردم غیرمسلمان ازنظر دولت اسلامی به دودسته تقسیم می‌شوند یکی مشرکین که در عبادت‌های خود خدایان دیگری را هم می‌پرستند و دیگر منحرفان که از تعالیم اسلام انحراف پیداکرده‌اند.برای مثال گروه، اخوان المسلمین را که از سیستم دموکراتیک و قانون بشری دفاع می‌کنند مشرک می‌خوانند و شیعیان و علویان را منحرف می‌دانند. دولت اسلامی معتقد است شیعیان و علویان به خاطر ستایش خداگونه ای که نسبت به خاندان پیامبر انجام می‌دهند شایسته مجازات و مرگ هستند.
این گروه اقدامات خود را از طریق برخی آیات قرآن و استناد به احادیث پیامبر اسلام و صحابی آن حضرت و همچنین رخدادهای تاریخی و گفته‌های برخی دانشمندان توجیه می‌کند. دو تن از اصلی‌ترین کسانی که دولت اسلامی برای توجیه عملکرد خود از سخنان آنان بهره می‌برد ابن تیمیه و دیگری محمد بن عبدالوهاب هستند.
مسئله دیگر مسئله تعهد به ایدئولوژی دولت اسلامی در بین اعضاست. حد تعهد در اعضا متفاوت است اما چه رهبران و چه افراد پایین‌تربه‌ظاهر پایبندی و تعهد خاصی نسبت به ایدئولوژی برگزیده دولت اسلامی نشان می‌دهند. اما دراین‌بین افرادی هم هستند که وفاداری آنها به گروه به زنده ماندن آن‌هاگره‌خورده است.
مهم دیگری که باید مدنظر داشته باشیم این است که تاکتیک‌ها و استراتژی‌های دولت اسلامی گروه‌هایی مانند القاعده و دیگران را از خیل حامیان خود خارج ساخته است درصورتی‌که اگر این رویکرد را نداشتند جمعیت بسیار بیشتری می‌توانستند در زمره حامیان این گروه باشند. علاوه بر این‌زمانی که گروه در سال ۲۰۱۳ نسبت به‌فرمان القاعده مبنی بر پیروی از آن‌هابی‌اعتنایی کرد و خود را مستقل اعلام کرد بازهم بر رگه‌های اختلاف افزوده شد.
تعامل دولت اسلامی با اقلیت‌های دینی مانند یهودیان، مسیحیان و شیعیان
یهودیان و مسیحیان در قلمرو دولت اسلامی در معرض بردگی جنسی و کودک ربایی و تحول اجباری دینی و مرگ هستند. تنها گزینه‌هایی که دولت اسلامی پیش روی این دسته از اقلیت‌های دینی می‌گذارند خارج از این سه حالت نیست تحول اجباری دینی یا پرداخت جزیه و یا مرگ.
پس از تصرف موصل در سال ۲۰۱۴، اقلیت‌های دینی توسط دولت اسلامی محدود به دو گزینه بودند یا اینکه مسلمان شوند و یا اینکه شهر را ترک کنند. در جریان تسلط دولت اسلامی بر موصل کلیساهای مسیحی ویران شدند که همین مسئله در سوریه هم تکرار شد. این در صورتی بود که برخی از دانشمندان مسلمان سایر اقلیت‌ها را دوستان اسلام معرفی کردند و معتقد بودند که فرمان جنگ در مورد آنها صدق نمی‌کند.
این سازمان در راستای انگیزه بخشی به اعضا دائماً منابع دینی و همچنین رخدادهای تاریخی که طی آنها بر اهل تسنن ستم رفته را یادآوری می‌کند.
تهدید کردن شرکا و متحدان آمریکا
دولت اسلامی شرکای امریکا را کسانی می‌دانند که در توطئه آمریکایی علیه اهل تسنن شریک هستند لذا آنها را تهدید می‌کند و گوشزد می‌کند که خطری به‌مراتبسنگین‌تر از القاعده برای آنها خواهد بود. در همین راستا دولت اسلامی وابستگان خود را ترغیب به حمله به کشورهای هم‌پیمان آمریکا می‌کند و نمونه بارز این خصومت با کشورهای مذکور را در اعدام خلبان اردنی و حادثه سقوط هواپیمای مسافربری در صحرای سینا می‌بینیم.
اقدامات دولت اسلامی علیه اسرائیل نیز جالب‌توجه هستند. دولت اسلامی همفکران خود را در قلمروهای یهودی و غرب دعوت به انجام عملیات تروریستی نموده است. البته دولت اسلامی تاکنون مستقیماً وارد فعالیت علیه اسرائیل نشده اما در حملات تروریستی که تابه‌حال انجام داده شهروندانی از اسرائیل نیز کشته‌شده‌اند. بر همین اساس مقامات اسرائیل نیز خطر دولت اسلامی را گوشزد می‌کنند.
آخرین دیدگاه‌ها