اهداف منطقه ای و جهانی عمان – گفتگو با دکتر محمد عجم

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

عمان کشوری در همسایگی جنوبی و عضو شورای همکاری است. این کشور در یک سال گذشته توجه ویژه ای به میانجی گری در  چالش های منطقه ای داشته است. در این راستا برای واکاوی بیشتر سیاست خارجی این پادشاهی و بررسی اهداف منطقه ای و جهانی عمان گفتگویی با دکتر عجم کارشناس سرشناس مسائل داشته ایم:

واژگان کلیدی: اهداف منطقه ای، جهانی نقش، عمان ، جهان اسلام، سیاست خارجی عمان، مسقط

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اصول و اهداف سیاسی خارجی عمان چیست؟

اصول و اهداف سیاسی خارجی عمان در واقع ادامه ی سیاست و اصول سیاست خارجی است که شورای همکاری تدوین می کند. عمان از بنیانگذاران شورای همکاری   و عضو اتحادیه عرب است و تقریبا با سیاست های این دو سازمان منطقه ای و قومی همراه و هم سو است. اما در مجموع سیاست خارجی عمان، سیاست ملایم و میانه رویی است و با همه کشورهای دنیا رابطه خوبی دارد. به خصوص با جهان غرب و ، انگلستان، اروپا و به خصوص با .

مهم ترین نهاد ها و ساختارهای تاثیر گذار بر سیاست خارجی عمان کدام هستند؟  سلطان قابوس بن سعید، پادشاه عمان است و در  واقع سیاست و حکومت در عمان مثل سایر کشورهای شیخ نشین منطقه است ساختار قدرت سنتی است ، یعنی امیر یا شیخ و یا رئیس قبیله بطور موروثی قدرت مطلق را در دست دارد. در عمان هم  علی رغم اینکه اصلاحات سیاسی بسیار خوبی در دو دهه ی اخیر انجام شده، اما همچنان سلطان رئیس قوه ی قضاییه، مقننه و اجرایی است. وزیر خارجه، نخست وزیر، فرمانده کل قوا و وزیر دفاع، همه یا تحت هدایت خود سلطان هستند یا اینکه منصوب شخص ایشان هستند. حتی وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی نیز تحت نظر وی می باشد در حقیقت  خود سلطان در راس همه امور اجرایی و سیاست خارجی است و قوه ی قضاییه هم با فرامین سلطان تعیین تکلیف می شوند. البته از سال ۱۹۹۱ دو مجلس که تقلیدی از مجلس ملی و سنای دیگر کشورهاست به وجود آمده که به نوعی انتخابی، انتصابی محسوب می شود. یکی شورای مشورتی است و دیگری شورای دولت یا شورای وزرا. این نهاد ها با ارایه پیشنهاد و راهکارهای تخصصی تا حدودی در کشور تاثیر گذار هستند، اما تاثیر اصلی را راه و روش سلطان و یا  فرمان های اجرایی او دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهداف و اولویت های منطقه ای سیاست خارجی عمان چیست؟

اهداف و اولویت های منطقه ای سیاست خارجی عمان اصولا بر پایه ی منافع ملی آن کشور است. اولویت اول به کشورهای همسایه داده می شود. به خصوص ، پاکستان، و کشورهای شورای همکاری . سیاست خارجی عمان تقریبا منطبق است با اهدافی که شورای همکاری و اتحادیه عرب تدوین می کند به جز بعضی موارد استثنایی که با منافع ملی آن کشور پیوند خورده  به خصوص در رابطه با و که میتوان گفت شاید بعضی اوقات با اهداف شورای همکاری کاملا همسو نباشد .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: عمان چه نگاهی به بازیگران بزرگ بین المللی داشته است؟

باید گفت که عمان به بازیگران بزرگ بین المللی نگاه احترام آمیزی داشته و روابط دوستانه و تاریخی ای با و بریتانیا داشته. اصولا از سال ۱۹۷۰۰ که سلطان قابوس به قدرت رسیده سعی کرده که این کشور را از حالت درون گرایی به برون گرایی وارد کند و روابط خود را با کشورهای جهان گسترش دهد. رابطه عمان بخصوص با ، پاکستان، چین رابطه خوبی هست. عمان از سال ۱۹۷۳ روابط خود را با چین کمونیست شروع کرد با پاکستان روابط خود را توسعه داد سواحل مکران که جزو عمان بود به پاکستان واگذار شد و در سال ۱۹۵۸ هم بندر گوادور را به ۶ میلیون دلار به پاکستان فروخت و بعد از فروپاشی شوروی عمان با کشورهای آسیای میانه و با روسیه روابط متعادلی  داشته است. عمان عضو اتحادیه کشورهای کریدور شمال جنوب هست این کریدور بندرعباس را از طریق ریلی و جاده ای به آسیای میانه ، روسیه و اروپا وصل می کند عمان قرار هست از طریق لوله زیر دریا گاز مصرفی را در بخش جنوبی تامین کند بخش اعظم این گاز از به عمان صادر خواهد شد. روابط عمان با سایر کشورهای جهان اهمیت و برجستگی قابل ملاحظه ای نداردو بیشتر به فروش نفت و واردات سلاح و همکاری های نظامی و دریایی محدود می شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در دهه های گذشته عمان چه نقش عمده ای را در مسائل منطقه ای بازی کرده است؟

باید گفت از سال ۱۹۷۵ که با کمک ، بریتانیا و پاکستان، شورش چپ گرایان ظفار در هم شکسته شد ، عمان وارد مرحله ی جدیدی از تاریخ خود شد و سلطان قابوس سعی کرد که روابط خارجی خود را توسعه دهد و عمان از یک کشور سنتی عقب مانده خود را وارد جرگه ی توسعه بکند. در نتیجه عمان از آن زمان وارد معادلات بین المللی شد. از قرار داد صلح کمپ دیوید اعراب و اسراییل، مصر و اسراییل حمایت کرد. در عین حال که رابطه ی خوبی با انگلستان و امریکا داشت. در سال ۱۹۸۶ سفارت خود را در مسکو ایجاد کرد. سعی کرد که با امارات و مشکلات مرزی خود را حل کند و بعد از جنگ بین و سعی کرد بین این دو کشور میانجی گری کند و در پایان دادن جنگ و صدور قطعنامه های پایان جنگ ۵۹۸۸ نقش بارزی را ایفا کرد. وحتی میزبان برخی مذاکرات محرمانه در اواخر جنگ بوده است.البته عمان به عنوان یک کشور متحد ، مبدا آن هواپیماهایی بود که به طبس وارد شدند. و عمان سعی کرد در عین حال که با رابطه ی خوبی دارد، با و هم رابطه ی خوبی داشته باشد. بعدها برای آزادی شهروندان غربی زندانی در وساطت کرده و اقدامات موفقیت آمیزی داشته است بطوریکه  در رابطه با آزادی ملوانان انگلیسی که در دوره آقای احمدی نژاد دستگیر شدند، عمان نقش خیلی بارزی داشته است. وساطتی که بین و همسایگان عرب هم  داشته و از تشنج زایی میان این کشورها حمایت کرده است در بهبود رابطه ی با و انگلستان نقش داشت و با قطع رابطه ی انگلستان با ، عمان به مدت ۵ سال حافظ منافع انگلستان در بود. اولین سری ملاقات های محرمانه ی هسته ای بین و از سال ۱۳۹۱۱ با وساطت شخص سلطان قابوس و وزیر خارجه اش در عمان شروع شده بود. رسانه های گروهی عمان از دامن زدن به جو ضد ی ابا دارند و را خطری برای منطقه نمی دانند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش عمان در نظام بین الملل و منطقه به چه عواملی وابسته است؟

نقش کشورها بستگی به موقعیت جغرافیایی، وضعیت اقتصادی، جمعیت و سرمایه ی این کشورها دارد. عمان جمعیت قابل ملاحظه ای ندارد. حدود دو میلیون بومیان این کشور و دو میلیون نیز مهاجران هستند. از قدرت اقتصادی و حجم بالای توان اقتصادی هم برخوردار نیست. اما یک موقعیت استراتژیک و تنوع قومی دارد که این موقعیت استراتژیک به عمان نقش بارزی می دهد. عمان در همسایگی و پاکستان و واقع شده. و این موقعیت  مهم ژئوپلتیکی،  تنوع قومی و تنوع جغرافیایی و آب و هوایی عمان را از سایر کشورهای حوزه جدا می کند،. عمان کشوری است که دارای بومیان متنوعی است  به طور مثال ۳۰۰ درصد بومیان عمان بلوچ ها هستند که به نوعی به زبان و فرهنگ ی وابسته هستند. این قوم نقش بارزی در فراز و نشیب های عمان داشته. به خصوص زمانی که عمان توانست به عنوان یک امپراتور ظاهر شود و هنگامی امام مسقط  سواحل آفریقایی را فتح کرد و پرتغالی ها را شکست داد به خصوص در جنگ ۱۶۹۸ که قلعه جیزز یا قلعه عیسی را در شهر ممباسا از پرتغالی ها گرفتند و آن را تصرف کردند و به امپراتوری پرتغال پایان دادند. نقش بارزی که بلوچ ها در این تحولات بازی کردند خیلی مهم بود. بخشی از فرهنگ سواحیلی آفریقا ملهم از حضور آن دوره عمانی ها و بلوچ ها است. در بعد دیگری بستگی به تحولات منطقه ای و  بین المللی خواهد داشت   آبستن حوادث است و به انبار و زرادخانه نظامی تبدیل شده است هر آن جرقه ای می تواند موجب شعله ور شدن یک رویدا خطرناک در منطقه شود. عمان می تواند وساطت خود را میان طرفهای ی – عربی و غربی فعال تر کند. هر رویدادی برای کل کشورها خطرناک خواهد بود و اقتصاد تمام این کشورها از میان خواهد رفت قطعا عمان جزو کشورهایی است که نگران هست اگر جنگی صورت پذیرد هیچ کشوری مصون نخواهد ماند این موضوعی است که عمان بهتر می تواند به  همپیمانان خود تفهیم کند