محمد عجم 

چابهار دارای چند منطقه یا بخش است:
*‌ قدیمی و جدید شهر چابهار
* ساحلی لنج های ماهیگیران که در منطقه قدیمی شهر و همچنین در ‏ساحل کنارک نزدیک به فرودگاه می باشد.‏
*‌ آزاد تجاری و صنعتی با  ۱۴۰ کیلومتر مربع مساحت خود شامل ۹ پیکره می شود الف: بخش مسکونی ب- بخش سوله ها، انبارها و تولیدات کارگاهی ج: بخش شهرکهای صنایع مانندمجتمع پتروشیمی مکران و  مجتمع فولاد، و پروژه های بزرگ ملی مانند شهرک انرژی های پاک شهرک صنایع خودرو شهرک صنایع غذایی شهرک شیلات و …
* اسکله بارگیری و تخلیه بار  شامل الف: اسکله قدیمی شهید کلانتری ب : اسکله جدید خاتم الانبیا (شهید بهشتی)

تمام این مناطق در پیرامون خلیج چابهار واقع شده است در حالیکه ۷۰۰ کیلومتر سواحل مکران(مکوران) فضاهای مناسب و منحصر بفرد برای ادامه توسعه و سرمایه گذاری دارد. امتیازات و تسهیلاتی  که طبق قانون منطقه آزاد در این منطقه به خارجی ها اعطا می کند به مراتب جذاب تر از مناطق آزاد در امارات و کشورهای جنوب خلیج فارس است. هم اکنون آماده سازی و بستر سازی برای پروژه های متعدد و متنوعی انجام شده است که دست سرمایه گذاران داخلی و خارجی را بگرمی می فشارد.

اهمیت ترانزیتی و مواصلاتی کریدور شرقی ایران
موضوع مهمی که در حال حاضر توجه ملی و بین المللی را بخود جلب کرده اسکله های بار گیری و تخلیه بار  و موقعیت ژئو اکونومیک و و اقیانوسی و اهمیت مواصلاتی و دروازه ترانزیتی چابهار است. خطوط مواصلاتی چین از یکسو به گوادور در ۷۰ کیلومتری چابهار وصل شده و از سوی دیگر از طریق قزاقستان خطوط ریلی چین به دریای خزر و از جمله بندر اکتائو وصل شده است. از طرفی بندر عباس از طریق کریدیور ریلی و جاده ای شمال جنوب به خزر و اروپا وصل می شود فعلا حلقه مفقوده این کریدور رشت تا آستارا است.

چابهار رقیبی برای گوادور و یا بندرعباس نیست بلکه حلقه وصل کریدورها است. بهره برداری از معادن و توسعه افغانستان مورد توجه هند ژاپن و کشورهای شرق آسیا است. استفاده از کریدور شرق ایران و چابهار هزینه ها را بشدت کاهش می دهد.

اسکله شهید کلانتری از سال ۱۳۶۲ در حد نیاز منطقه فعال بوده است.  اسکله جدید بطول ۱۷۰۰ متر در داخل آب ایجاد شده و برای پهلو گیری کشتی های باری و نفت کش  با عمق ۱۹ متر و ظرفیت  تن قابل استفاده است و همزمان ۲۰ کشتی می تواند پهلو بگیرد. پس از افتتاح فاز نخست طرح توسعه بندر چابهار توسط رئیس جمهور در بهمن ۱۳۹۶ با ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه هشت و نیم میلیون تن کالا حالا  زیرساخت های حمل ونقل تا زاهدان و اتصال به شبکه ریلی کشور مهمترین دغدغه سرمایه گذاران است. تجار و بازرگانان داخلی و خارجی دوست دارند کالاهای خود را برای  انتقال به شهرهای داخلی کشور و یا سایر کشورها به ویژه افغانستان و آسیای میانه با مقصد و مبدا چابهار انتقال دهند اما  این مهم نیاز به  وجود زیرساختهای لازم از جمله راههای ارتباطی زمینی، هوایی و ریلی دارد.

ایجاد بزرگراه تا زاهدان جزو مهمترین اولویتهای توسعه ای باید باشد از مشهد تا بیرجند بزرگراه یا شاهراه بسیار خوب با استاندارهای پیشرفته وجود. از بیرجند تا زاهدان نیز جاده مناسبی وجود دارد اگرچه شاهراه نیست اما جاده عریض است اما از چابهار تا زاهدان جاده در بیشتر مناطق پرخطر و کم عرض(۱۰ متر عرض)از چابهار- نیکشهر- سرباز- ایرانشهر و ادامه آن به زاهدان و میلک هیرمند  است. بنابراین می بایست در مرحله اول برای ارتقای  حدود  هزار کیلومتر جاده به بزرگراه و آزاده راه برای تخصیص بودجه در سطح ملی چاره اندیشی شده و در مرحله بعد خط ریلی چابهار- زاهدان و بعد بیرجند گناباد مشهد آغاز شود.

توافقنامه بین کشورهای ایران، هند و افغانستان بهترین موقعیت را برای بندر چابهار ایجاد کرده است. نخستین محموله ترانزیتی گندم اهدایی کشور هند به افغانستان در نیمه اول آبان ۱۳۹۶  از بندر کاندلای هند وارد بندر چابهار شد. این محموله شامل ۶۴۰ دستگاه کانتینر به میزان ۱۵هزار تن بود که پس از ورود از طریق جاده چابهار- میلک هیرمند به داخل افغانستان انتقال یافت. از آن زمان تاکنون تنها هشت فروند کشتی حامل کالاهای افغانستان وارد بندر چابهار شده است.

حمل و نقل جاده ای و هوایی
هم اینک بندر چابهار حدود هزار کیلومتر راه ارتباطی دارد. ساخت جاده ۱۱۰ کیلومتری چابهار تا نیک شهر نسبتا جدید است اما این جاده با ابنیه ضعیف و نشست کردن در چندین مکان  کشش تردد کامیون ها و ظرفیت انتقال سالانه هشت و نیم میلیون تن کالای وارده به بندر چابهار به سایر نقاط ایران و افغانستان را نخواهد داشت و باید در آینده نزدیک به شاهراه تبدیل شود. ساخت فرودگاه بین المللی  یکی از زیرساخت های حمل ونقل است. هم اینک برای ورود به چابهار مسافران از فرودگاه نظامی کنارک در حدود ۴۰ کیلومتری چابهار استفاده می کنند.

طرح راه آهن چابهار- زاهدان- مشهد
راه آهن چابهار- زاهدان- مشهد بهترین مسیر برای حمل ونقل کالاهای بندر چابهار است مسیر اصلی این خط ریلی از چابهار به زاهدان به طول ۶۴۰ کیلومتر سال ۱۳۸۹ کلنگ زنی شده اما هنوز در مرحله ابتدایی است. این خط ریلی از بندر چابهار آغاز و با عبور از شهرستانهای کنارک، نیکشهر، ایرانشهر و خاش در نهایت به زاهدان و شبکه ریلی کشوری متصل و پس از آن برای ارتباط با کشورهای آسیای میانه در گناباد به شبکه سراسری و خط آهن مشهد سرخس بندرعباس متصل می شود. این پروژه در هشت قطعه و با مبلغ اولیه ۲ هزار و ۴۱ میلیارد تومان در حال اجراست که از چابهار تا زاهدان با احتساب خطوط فرعی ۷۳۰ کیلومتر حدودا ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. و انتظار می رود حداکثر تا ۱۰ سال آینده به بهره برداری برسد.

مسافرت دریایی
حمل و نقل مسافر از دریا با ورود نخستین کشتی مسافری هرمز با ظرفیت جابجایی ۲۰۸ مسافر و ۴۵ خودروی سواری از کشور عمان در آبان ۱۳۹۵ با عنوان خط و ترمینال مسافری دریایی ایران- عمان در بندر شهید کلانتری چابهار بصورت آزمایشی راه اندازی شد ولی تنها ۶ ماه دوام داشت و تعطیل شد اما با حذف ویزا برای عمانی ها که اخیرا مصوب و اجرایی شد کشتی مسافری در این مسیر کاملا توجیه و منافع دارد . پایانه بین المللی مسافر دریایی بندر شهید کلانتری چابهار با مساحت سه هزار و ۸۰۰ مترمربع شامل ۲ سالن مجزا با ظرفیت ۶۰۰ مسافر ورودی و خروجی طراحی شده است.

بازگشایی خط مسافری دریایی با بنادر
کشتی باری و مسافری با کشورهای ساحلی و کشورهای همسایه و به ویژه جابجایی مسافران و زائران پاکستانی از طریق بندرچابهار تا بندر کراچی در ابتدای کار بصورت فصلی حتما توجیه اقتصادی دارد. بندر چابهار بعنوان اولین بندر کشور در جذب اپراتور خارجی و اتصال سه کشور طی توافقنامه ای بنام چابهار توانسته است امریکا را جهت مستثنی کردن این بندر از تحریم ها قانع کند.

آقایی مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان معتقد است: با محدودیت های موجود در بنادر حاشیه خلیج فارس با ابتکارات جدید از جمله راه اندازی کشتیرانی بین بنادر کشورهای حاشیه دریای مکران با فعالیتهای بازرگانی، دریایی، کشتیرانی و خدمات وابسته، جابجایی کالا و ترانزیت در این منطقه  نقش حیاتی بندر چابهار برای رونق تجاری و اقتصادی کشور را محسوس تر خواهد کرد.

 بندرچابهار پس از آماده شدن زیرساخت های حمل ونقل و به ویژه تکمیل  حدود هزار کیلومتر بزرگراه  بعنوان امن ترین بندر منطقه در مسیر رشد و توسعه اقتصادی منطقه و محور شرق ایفای نقش خواهد کرد.

نماینده چابهار و نیک شهر گفته است: وقتی یک جاده با عرض ۱۰ متری از نیکشهر تا چابهار بیش از ۲۰ تا ۲۵ سال طول می کشد مسلم است بندر چابهار برای بهره مندی از بزرگراه و آزاد راه بیش از ۳۰ تا ۴۰ سال دیگر و حتی بیشتر از این مدت منتظر باشد.

فاز نخست بندر شهید بهشتی چابهار که بهمن ۹۷ به دست رئیس جمهوری افتتاح شد شامل اجرای موج شکن و دایک بیرونی، لایروبی حدود ۱۵.۸ میلیون متر مکعب، احیای حدود ۲۰۳ هکتار، ساخت ۲ پست اسکله کانتینری به طول ۷۲۰ متر، سه پست اسکله چند منظوره به طول ۶۸۴ متر با ظرفیت کشتی های ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تن، ایجاد ترمینال های کانتینری و چند منظوره به وسعت حدود ۶۴ هکتار و تامین ۱۶ دستگاه جرثقیل کانتینری و محوطه ای بوده است. ظرفیت بندر شهید بهشتی چابهار در فاز نخست هشت و نیم میلیون تن است که برای ساخت و تجهیز این طرح مهم بیش از هزار میلیون دلار اعتبار هزینه شده است.

آخوندی وزیر راه  ایران در سفر ۱۷ شهریور ۹۷  به دهلی نو  در دیدار با نیتین گادکاری وزیر حمل و نقل و کشتیرانی هند گفت تفاهمات انجام شده بخوبی پیش می رود. در حوزه چابهار روابط هند و ایران یک روند تنظیم شده دارد و توافقاتی نیز در گذشته به امضا رسیده است، سرمایه گذاری هند در دو مرحله است. اولین مرحله یک سرمایه گذاری ۸۵ میلیون دلاری و یک خط اعتباری ۱۵۰ میلیون دلاری است که قرارداد هر دو سرمایه گذاری امضا شده است و می تواند به زودی اجرایی شود. در مورد اختصاص یک خط اعتباری دیگر نیز گفت و گو شده است. کلیات این خط اعتباری در طول سفر ریاست جمهوری به هند مورد توافق قرار گرفت که ارزش آن بیش از ۲ میلیارد دلار برای تامین مالی شبکه ریلی چابهار – زاهدان- مشهد است.

تفاهم‌نامه همکاری حمل ونقل ریلی بین ایران و هند، بین آخوندی و گادکاری، ۲۲ دی ماه سال ۹۵ در دهلی نو برای خط اعتباری به ارزش ۲ میلیارد دلار به امضا رسید این تفاهم نامه شامل توسعه راه آهن چابهار به زاهدان به ارزش یک میلیارد دلار، تولید ۲۰۰ لکوموتیو برای قطارهای باری ایران توسط هند و تولید مشترک ریل میان دو کشور است. برای ساخت این خط ریلی نیاز به سرمایه گذاری چهار هزار میلیارد تومانی هست تا چابهار به شبکه ریلی کشور متصل شود.  قرار است هندی ها در فاز اول چابهار مستقر بشوند و در مساله احداث ریل آهن چابهار به سمت ایرانشهر و یک پروژه دیگر برای تولید ریل با ذوب آهن اصفهان نیز همکاری کنند، مساله تامین ۲۵۰ لکوموتیو و همچنین سوزن هایی که در خطوط ریلی استفاده می شود نیز با وزیر هندی گفت و گو شده است.

قرار بود براساس توافق امضا شده میان دو کشور در اردیبشهت سال ۱۳۹۵، هند با سرمایه گذاری ۸۵ میلیون دلاری کنترل دو لنگرگاه در فاز اول بندر چابهار را به عهده گیرد ولی هنوز چنین امری تحقق نیافته است و هند عملا هیچ تجهیزاتی را در بندر نصب نکرده است. عملیات اجرایی فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی از مرداد ۱۳۸۶ با کندی آغاز شده بود. ورود تجهیزات و کرین های بارگیری به بندر شهید بهشتی چابهار پس از برجام  عملی شد.

سازمان بنادر و دریانوردی ۶ موج شکن در سواحل چابهار و کنارک ایجاد کرده که به امنیت برای حرکت کشتی ها و نفکش ها کمک می کند در طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار بیش از ۲۰۳ هکتار زمین جدید از دریا با استفاده از لایروبی استحصال شده است، دایک گذاری بیش از پنج کیلومتر، ۶۰ هکتار بتن ریزی و تایل گذاری و تحکیم بستر، هزار و ۶۵۰ متر موج شکن، ساخت هزار و ۷۰۰ متر اسکله و ۳۵ هکتار از محوطه کانتینری تایل گذاری و عملیاتی شده است. که می تواند ظرفیت تخلیه و بارگیری هشت و نیم میلیون تن فعلی را  تا ۱۵ میلیون تن ظرفیت افزایش دهد.

دیپلماسی چابهار
آقای محمدی معین معاون منطقه آزاد چابهار معتقد استدیپلماسی چابهار باید شکل بگیرد و در راس آن وزارتخارجه و رسانه ها هستند سفرا و رایزنان اقتصادی و رایزنان بازرگانی باید باظرفیتها و مزایای مناطق آزاد بخصوص چابهار آشنا شوند و آن رادر خارج از کشور تبلیغ کنند. با توجه به موقعیت خاص ژیوپلتیکیو اقتصادی و مواصلاتی چابهار سرمایه گذاران هندی – افغانی –پاکستانی و سایر مناطق باید استقبال می کردند زمانی که اسکلهشهید کلانتری  چابهار شروع شد هنوز از بندر جبل علی دوبیخبری نبود. بطور کلی سردرگمی در سیاستهای کلان داخلی وخارجی موجب کندی و تردید سرمایه گذار داخلی و خارجی است.

شهدادی معاون بنادر و کشتی رانی چابهار معتقد است اداراتجزیره ای عمل می کنند هر اداره ای می خواهد مقررات خود رااعمال کند و افسار کار را بطرف منافع سازمانی خود بکشد.موضوعقرنطینه ها و مشکلات تردد و روادید برای رانندگان و خدمه کشتیها یک معظل است.

قوانین و مقررات باید در جهت تسهیل و ساده تر کردن کارهاباشد ولی گاهی مقررات خلق الساعه موجب هزینه های زیادیبرای شرکتهای حمل و نقل می شود.

موانع کار و امیدها
استثنا شدن چابهار از تحریم یک فرصت برای افغانستان و هند است. منطقه آزاد چابهار در تمامی زمینه های صنعتی و تجاری سرمایه ‏گذار می پذیرد. اما یک مشکل سراسری که  نگرانی از آینده است ‏مانع اشتیاق سرمایه گذاران خارجی می شود.‏ علی رغم اینکه وزارت‌خارجهٔ آمریکا  ۱۵ آبان ۹۷ معافیت بندر چابهار از دور جدید تحریم‌های علیه ایران را اعلام کرد اما هنوز سرمایه گذاران مطمئن نیستند در چه اموری و تا چه حد و تا چه زمانی این معافیت ادامه خواهد داشت. برای استثنا شدن مقامات افغانستان و هند با بالاترین مقامالت آمریکایی مذاکراتی داشتند.

 اجیت دووال، مشاور امنیت ملی هند نیز مسأله چابهار را با جان بولتون، همتای آمریکایی خود و همچنین مایک پمپئو، وزیر امور خارجه این کشور، مطرح کرده است.از آنجا که هند در مناسبات تجاری خود با آمریکا چین را رقیب خود می‌داند، لذا آمریکا نمی‌خواهد مواضع هند به‌وسیله چین در آب‌های هند تضعیف شود. در حقیقت معاف‌شدن بندر چابهار از نظام تحریم‌ها پاسخی به این نیاز هند است تا در سایه آن بتوانند چین را پشت سر بگذارند.

شبکه گاز کشوری قرار است تا نوروز ۱۳۹۹ وارد منطقه صنعتی چابهار شود بسیاری از تولیدات صنایع بزرگ به این گاز نیاز دارند. خطوط ریلی و شاهراه باید در کمترین زمان حداقل تا ۱۰ سال آینده حلقه کریدوری چابهار به مشهد را تکمیل کند هند دو میلیارد دلار خط اعتباری برای شبکه ریلی در نظر گرفته است اما تردید در این امور و تردید در ساختارهای سیاسی و  عدم ثبات در مقررات و قوانین موجب می
شود حتی سرمایه داران ایرانی که پولهای خود را بصورت ریال طلا و دلار در گاو صندوق نگهداری می کنند رغبتی برای این پروژه ملی توسعه ای نشان ندهند.

نگرانی‌های سرمایه‌گذاران افغانی
حتی به بانک آرین افغانستان اجازه داده نشده در چابهار شعبه ایجاد کند و صرافان در داخل افغانستان بخاطر تحریم ارزی در فشارند. ۱۴۸ شرکت افغانی در چابهار فعال است اما دولت افغانستان نمایندگی  در چابهار ندارد. و تحقیر اتباع افغانستان و باز کردن پلمپ کامیون‌های ترانزیتی افغانی و بازرسی‌های طولانی در گذرگاه‌های متعدد به بهانه‌های مختلف و متوالی و گرفتن حق و حساب توسط گمرکات و نیروهای پلیس و انتظامی هر دو کشور.

روادید و اقامت
عبور کامیون‌های افغانی. قبلا اجازه تردد در مسیر های استان سیستان و بلوچستان نداشته اند و هنوز آن نگاه امنیتی بر طرف نشده است. اخیرا آقای نیازی کارگزار افغانی در چابهار تمامی مجوزهای ورود ۶۰۰ تن انار از میلک به بندر چابهار را گرفته و همه تمهیدات و هماهنگی ها را انجام داده است ولی گمرگ میلک کامیون ها را یک هفته متوقف و سپس اجازه به مقصد بندرعباس داده است. این نوع جزیره‌ای عمل کردن باعث ناامیدی و یاس و نگرانی می‌شود لازم است مصوبه‌ای انجام شود که تمامی بارهای افغانستان برای صادرات و واردات فقط از بندر چابهار انجام شود مگر موارد خاص و ضروری.
فک پلمپ. باید طی یک قرارداد گمرکی با طرف افغانی حل شود و تمام نهادهای امنیتی در بندر مهرهای خود را انجام دهند و تا خروجی نهایی کسی حق فک پلمپ نداشته باشد.

طرف هندی
طرف هندی علی رغم اینکه سه تفاهم نامه تا کنون امضا شده است ولی تا کنون هنوز عملا یک دلار هم در بندر سرمایه گذاری نکرده است قرار بوده است ۸۰ میلیون دلار که سه سال قبل مصوب شده است توسط شرکت ای پی چی پل صرف خرید تجهیزات بارگیری ثابت شود که هنوز این کار انجام نشده و با تعلل شرکت هندی روبرو بوده است. هند تا کنون ۸ کشتی گندم از طریق چابهار به افغانستان فرستاده است. هند برای صادرات برنج و سایر کالاها به آسیای میانه و کشورهای ساحلی خزر شدیدا به بندر چابهار نیاز دارد اما هنوز هند بازاریابی و قراردادهای تجاری را با وارد کنندگان امضا نکرده بهره برداری از معادن حاجی گک افغانستان نیز با تاخیر و مشکل روبرو شده است.

پاکستانی و چینی
چین و پاکستان نیز علاقه مند به استفاده از چابهار هستند چین خطوط ریلی و مواصلاتی متعددی ایجاد کرده که از یک طرف به دریای مکران و از طرف دیگر به خزر وصل شده است چین از طرف دیگر به شرق دور  و روسیه شمالی  و قطب وصل شده است . چابهار را می توان به بندری بین المللی با سرمایه گذاری بین المللی تبدیل کرد. بطور کلی چابهار بخاطر موقعیت ویژه ای که برای جمهوری اسلامی ایران دارد می تواند مورد توجه دشمنان نیز باشد و دشمنان با ایجاد نا امنی تلاش خواهند کرد که امنیت چابهار را متزلزل جلوه دهند .

مقاله مرتبط :