گفتگوی مرکز مطالعات صلح با دکتر محمد عجم :

پاکستان در زمان شاه، متحد ایران و عضو پیمان سنتو بود. در دوره جنگ ۸ ساله نیز یاور ایران بود. از طرفی این کشور از ابتدای استقلال خود متحد آمریکا بود، اما در سالهای اخیر به مرور هرچه روابط آمریکا با هند گسترش یافته در مقابل با پاکستان تضعیف شده است. بطوری که آمریکا کمکهای خود را به پاکستان قطع نمود و آن کشور را برای تحت نظر قرار گرفتن در لیست خاکستری FATF نامزد کرد. لذا از ماه ژوئن پاکستان تحت نظارت مقررات مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریزم قرار می‌گیرد و از این بابت از آمریکا عصبانی است.

پاکستان و ایران  علاوه بر همسایگی و مرزهای طولانی مزیت های نسبی و تنوع تولید و منابع دارند که می توانند نیازهای یکدیگر را پوشش دهند و همپوشانی برقرار کنند. تاریخ مشترک و فرهنگ مشترک دو کشور نیز از عوامل همگرایی است. زبان اردو یک زبان نیمه فارسی است. همانطور که  هند پذیرفته است تا  همکاری های اقتصادی در چابهار را با مسایلی مانند موضوع کشمیر پیوند ندهد و پاکستان نیز همین موضوع را در مورد خط لوله گاز صلح ارزیابی می کند. اکنون پاکستان ناچار است نیازهای انرژی خود در جنوب و غرب پاکستان را از طریق ایران تامین کند و صنعت آن کشور به انرژی نیاز دارد. از طرفی  لوله های گاز ایران در مرز پاکستان قرار دارد.

دکتر محمد عجم

پاکستان و ایران از گذشته دارای روابط پایدار و چند بعدی ای بوده اند، اما در سالهای اخیر این روابط ابعادی نوین به خود گرفته و اکنون دو کشور دارای بسترهای فراوانی برای همکاری و همگرایی هستند. در این حال با توجه به تحولات یک سال گذشته و سفر دکتر ظریف به این کشور نوشتار زیر به این مساله توجه کرده است .

روابط کنونی ایران با پاکستان و تحولاتی در روابط دو کشور

در یکسال اخیر تحولات بسیار خوبی در راستای گسترش و تعمیق روابط صورت گرفته است. برای مدت زیادی در دکترین سیاست خارجی ایران، پاکستان مورد اهمال واقع شده بود. علت اصلی آن انتظارات و توقعات  بیش از حد دو کشور از یکدیگر بوده  است . مثلا پاکستان از ایران توقعاتی در مورد کشمیر داشته و یا ایران از پاکستان در دور زدن تحریم ها انتظاراتی داشته که مالایطاق بوده و به کدورت منتهی شده است. امروزه دو کشور درک می کنند که روابط اقتصادی خود را با این موضوعات سیاسی  پیوند ندهند.

اهمیت کنونی ایران در سیاست خارجی پاکستان و دکترین سیاست خارجی این کشور

پاکستان در  زمان شاه، متحد شاه و عضو پیمان سنتو بود. در دوره جنگ ۸ ساله  نیز یاور ایران بود. این کشور از ابتدای استقلال خود متحد آمریکا بود، اما در سالهای اخیر به مرور هرچه روابط آمریکا با هند گسترش یافته در مقابل با پاکستان تضعیف شده است. بطوری که آمریکا کمکهای خود را به پاکستان قطع نمود و آن را برای تحت نظر قرار گرفتن در  لیست خاکستری FATF نامزد کرد. لذا از ماه ژوئن پاکستان تحت نظارت قرار می‌گیرد و از این بابت از آمریکا عصبانی است. علاوه بر این پاکستان و ایران به هم نیاز دارند و علاوه بر همسایگی و مرزهای طولانی مزیت های نسبی و تنوع تولید و منابع دارند که می توانند نیازهای یکدیگر را پوشش دهند و همپوشانی برقرار کنند. تاریخ مشترک و فرهنگ مشترک دو کشور نیز از عوامل همگرایی است. زبان اردو یک زبان نیمه فارسی است. علاوه بر این نیز هند پذیرفته است که همکاری های اقتصادی در چابهار را با مسایلی مانند موضوع کشمیر پیوند ندهد و پاکستان نیز همین موضوع را در مورد خط لوله گاز صلح ارزیابی می کند. اکنون پاکستان ناچار است نیازهای انرژی خود در جنوب و غرب پاکستان را از طریق ایران تامین کند و صنعت آن کشور به انرژی نیاز دارد. در همین راستا لوله های گاز ایران در مرز پاکستان قرار دارد.

مهمترین متغیرها و بسترهای همکاری پاکستان و ایران در تحولات یک سال گذشته منطقه در حوزه ها و  زمینه هایی مبارزه با تروریزم  و انرژی و حمل و نقل  و گردشگری و زیارت قرار داشته است.

در مورد مواضع و رویکرد های اقتصادی پاکستان در قبال تحریم های اقتصادی یک جانبه و چند جانبه غرب بر ضد ایران با توجه به مساله خط لوله صلح خرید گاز پاکستان از ایران باید گفت در دوره تحریم های هسته ای ایران انتظار داشت که همسایگان به این روند نپیوندند، اما واقعیت آن است که همسایگان بخصوص پاکستان تلاش زیادی کردند که بعضی معافیتها از تحریم های ایران را بگیرد، اما موفق نشد و مجبور بودند به روند تحریم بپیوندد.

آینده روابط همگرایانه پاکستان و ایران

هردو کشور به هم نیاز شدیدی دارند. ایران انرژی برای صادرات دارد و پاکستان نیاز مبرمی به انرژی دارد. ایران و پاکستان در بعضی زمینه ها مزایای نسبی برای یکدیگر دارند آینده روابط ایران و پاکستان همگرایانه است هر دو کشور اراده خود را بر این قرار داده اند که واگرایی ها را به همگرایی تبدیل کنند پاکستان امروزه یک کشور قوی است و نیازی به کمکهای آمریکا ندارد پس وابستگی آن به آمریکا کمتر شده و به موازات فشارهای آمریکا به بهانه تروریزم بر پاکستان این کشور بسمت روابط استراتژیک با چین و تا حد کمتری هم بسوی روسیه گام برداشته است. در این شرایط همکاری ها و روابط دو کشور ایران و پاکستان می تواند ظرفیت‌ها و بسترهایی برای اتحاد استراتژیک،‌ پایدار و همیشگی بین دو کشور در حوزه های امنیتی، سیاسی و استراتژیکی بوجود آورد. در واقع پاکستان اقتصاد ۲۵ ام جهان است بیش از  ۲۰۰ میلیون جمعیت دارد. یعنی بیشتر از تمام  جمعیت عرب کشورهای عربی جهان است. این کشور همچنین از نظر نظامی قدرت هشتم جهان است و می توان ظرفیت‌ها و بسترهایی برای اتحاد استراتژیک،‌ پایدار و همیشگی بین دو کشور بوجود آورد.

در بعد دیگری در مورد جایگاه ایران در آینده سیاست خارجی پاکستان و همچنین جایگاه پاکستان در سیاست خارجی ایران با دیدی خیلی خوشبینانه می توان گفت در آینده روابط گسترده تر و قوی تر خواهد بود و بسیاری از کدورتهای بین دو کشور قابل حل است. اکنون دو کشور هیچگونه اختلاف ارضی و مرزی ندارند و بحث تروریزم در مرزها  با توجه به وضعیت جغرافیایی؛ قومی و مرزی و خلا های امنیتی تا حدودی قابل درک است و پاکستان در حد توانایی و امکانات خود تلاش می کند و نباید بیش از حد از این کشور انتظار داشت.