نگاه هند به چابهار گفتگو با دکتر محمدعجم

یک ماه پیش، هند اولین محموله گندمش را از طریق بندر چابهار ایران به افغانستان صادر کرد. پس از امتناع پاکستان از اعطای دسترسی ترانزیتی به محموله‌های تجاری هند اکنون با گشایش بندر  چابهار هند به این امر توجه کرده و این بندر را دارای اهمیت استراتژیک دانسته اند. از این دید افتتاح بندر چابهار ضمن دور زدن پاکستان، یک مسیر گذرگاهی استراتژیک میان هند، ایران و افغانستان را عملیاتی خواهد کرد و بندر چابهار، افغانستان و آسیای مرکزی را به روی تجارت هند خواهد گشود. گفتگوی زیر به بررسی منافع و سودهای هند از آینده نقش چابهار پرداخته است.

واژگان کلیدی: رویکرد، منافع ، هند ، بندر چابهار ، گوادر، ایران

بسترها و  نوع نگاه های مختلف و  گوناگون مراکز فکری و تصمیم ساز در هند به چابهار در ایران چیست؟

از سال ۲۰۰۲ هند بطور جدی بدنبال استفاده از کریدورها و خطوط جاده ای و ریلی ایران بود اما موانعی موجب شد که اینکار با تاخیر انجام شود در سال ۱۳۹۳  آقای گوپتا مدیرکل مرکز مطالعات دفاعی به همراه هییتی عازم ایران شد و از چابهار نیز بازدید کرد وی در برگشت چند مصاحبه مطبوعاتی در اهمیت خطوط مواصلاتی ایران انجام داد و با معاون وقت رییس جمهور دیدار نمود و دستور رییس جمهور هند را برای تسریع در مشارکت توسعه بندر اخذ نمود کمی بعد خود ایشان معاون شورای عالی  امنیت ملی هند شد و بر روند طولانی قانونی هند غلبه و تسریع کردند و پس از فراز و نشیبهای فنی در خصوص نحوه مشارکت هند و زمان و مکان و مدت بهره برداری بلاخره موافقت طرفین صورت گرفت. هندی ها صرف نظر از اینکه به چه حزب و منطقه ای وابسته اند همگی چابهار را برای آینده تجارت هند استراتژیک می بینند.

علل و بسترهای توجه هند به چابهار در چند دسته نهفته است؟

موقعیت استراتژیک و ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران مورد توجه کشورهای بزرگ جهان بوده و هست. موقعیت مناسب ریلی و جاده ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج پارس و خلیج  عمان و دریای مکران و  خزر برای اقتصادهای بزرگ جهان جذاب است اما موانع و عوامل سیاسی باعث اهمال موقعیت ایران و دور زدن مواصلات ایران شده است..

مانع اصلی آرمان هند برای افزایش و توسعه صادرات کالاهای هندی، مشکل مواصلات جاده ای است زیرا همه کشورهای آسیای مرکزی و منطقه خزر محصور در خشکی هستند و هند نیز حصار بلند هیمالیا را در سراسر شمال خود و  حصار بزرگ سراسری غربی نیز رقابت و دشمنی با پاکستان است که مانع دسترسی هند به  آسیای مرکزی و افغانستان است.

در ترابری محموله های سنگین تمرکز بر حمل و نقل ترکیبی (دریایی – ریلی – جاده ای)است. نتنها هند بلکه بنگلادش و تایلند و میانمار و نپال نیز برای تبادل محموله های جاده ای و ریلی به غرب آسیا و ایران چشم دوخته اند.  خطوط مواصلاتی ایران کوتاه‌ترین، ارزان‌ترین و امن‌ترین مسیر دسترسی این کشورها به جهان بیرون است

منافع و سودهای هند از آینده نقش چهابهار در منطقه چیست؟

پیشنهاد ویژه :   اندیشه سیاسی : مک‌ایون: نویسنده هم‌بازی خداست فیلم‌نامه‌نویس اما فرشته‌ایست که کارهای دم دستی انجام می‌دهد

هند در دو دهه ۸۰ و ۹۰  میلادی شدیدا از چین عقب افتاد چین  در توسعه جهشی به کشور اول جهان از نظر حجم تولیدتبدیل شده و در بعضی دیگر از شاخص های اقتصادی و علمی به ژاپن و آمریکا نزدیک شده است. هند در رقابت با چین  طبق برنامه های پیش بینی شده این کشور باید به سومین کشورجهان از نظر تولید و مصرف تبدیل شود به این منظور باید به بازارهای مصرف مهم منطقه بخصوص منطقه نزدیک و اوراسیا دسترسی داشته باشد. حجم صادرات هند به آسیای میانه و منطقه خزر باید حداقل ۵ برابر افزایش یابد و از طرفی امنیت انرژی هند را تامین کند. هند می تواند تامین کننده میوه های استوایی و برنج منطقه اوراسیا باشد.

کشورهای مشترک المنافع حدودا ۲۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد. روسیه بزرگترین کشور مشترک المنافع با ۱۴۳ میلیون نفر جمعیت و ارمنستان با ۳٫۴ میلیون کمترین جمعیت را دارد. این منطقه برای صادرات برنج هندو محصولات کشاورزی استوایی و برای خرید انرژی های فسیلی مقصد طلایی هند است.

کریدور ریلی و جاده ای شمال – جنوب(آستارا-بندر عباس) مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا میباشد که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزانتر می باشدآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)و بعضی مسیرها ۵۰۰۰ کیلومتر صرفه جویی می شود. این کریدور مورد توجه اکوسوک و نهادهای اقتصادی سازمان ملل است .

سرمایه گذاری در میدان های نفتی شرق خزر از اولویتهای هند و چین است

شاخه خارجی اوآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)انآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)جیآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)سی. (اوآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)ویآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)ال.) که شرکت دولتی هند می باشد در نوامبر ۲۰۱۲ با شرکت کونوکوفیلیپ آمریکا جهت خریداری ۴/۸ درصد سهم شرکت قزاقستان در میدان کاشگان به قیمت ۵ میلیارد دلار قرارداد بسته بود. اما این معامله در جولای ۲۰۱۳ ملغی اعلام گردید .

شرکت قزاقمونایی گاز ان سهم را خرید و  سهم را به شرکت ملی نفت چین به قیمت ۳/۵ تا ۴/۵ میلیارد دلار خواهد فروخت.

سازمان جاده های مرزی هند با سرمایه گذاری مبلغ ۱۳۶ میلیون دلار جاده ای را در افغانستان بین زرنج و دلارام احداث کرد. این جاده در سال ۲۰۰۹ افتتاح شد. که به مرز ایران و میلک وصل شده است . این قسمت ۲۱۵ کیلومتری جزء شبکه مهمی جاده ای افغانستان می باشد که بعنوان حلقه گل معروف است. این شبکه شهر هرات را از طریق مزار شریف و قندهار با کابل وصل می کند. به جز این جاده، سایر طرح کریدور ترابری شمال جنوب از یک دهه گذشته در حالت توقف مانده است.

آمریکا تنها کشوری می باشد که به صراحت اعلام نموده است که دوست دارد هند در این منطقه بعنوان شریک منطقه ای آن ظهور کند به ویژه به دنبال خروج نیروها از افغانستان در سال ۲۰۱۴ که علت عدم علاقه روسیه در این خصوص نیز همین است.

علل تعلل هند در تکمیل تعهدهای خود در چابهار چیست؟

فقط هند تعلل نداشته است گاهی خود ایران عامل تعلل و کندی کار بوده است این موضوع خیلی مفصل است بخشی از موانع تکنیکی و فنی بوده است و بخشی از ان سیاسی مثلا در ابتدای امر ایران روی خوش به هند نشان نداد و شرایط بسیار سخت و غیر عملی جلو هند گذاشت در دوره تحریم ایران مایل به مشارکت هند بود اما هند با مشکلات قانونی روبرو بود و آمریکا صراحتا هند را از مشارکت در توسعه بندر چابهار برحذر می داشت مدتها طول کشید تا هند موفق شود رضایت آمریکا را جلب کند. بعد مشکل واگذاری و یا اجاره زمین و مدت زمان آن پیش امد و موانع تکنیکی متعدد دیگر  که نباید همه مشکل را متوجه طرف هندی کرد . موضوع دیگر نبود راه های مناسب از چابهار به زاهدان و بیرجند هست مشکل دیگر نبود خط ریلی از چابهار بود این کمبودها هند را نا امید می کرد هنوز راه اهن ملی ایران از چابهار به  زاهدان و به خواف در نزدیکی هرات در مراحل اولیه است اگر چه  از مشهد تا بیرجند جاده بزرگراه و اتوبان هست اما فعلا مقصد اصلی کالاهای هندی  افغانستان است و معادن افغانستان که باید به مقصد هند بارگیری شوند در جنوب افغانستان است لذا ایجاد آزاد راه  از چابهار تا حاجیگک و مرز میلک  بسیار اهمیت دارد که هنوز آراد راه آن تکمیل نشده است در بخش چابهار زابل  و  گناباد به  بیرجند ساخت  قطعاتی از شبکه راه آهن  آغاز شده که باید در زاهدان و در  گناباد به شبکه سراسری وصل شوند که اکنون به هرات وصل  است .

پیشنهاد ویژه :   خاورمیانه : طراحی توطئه جدید برای سوریه

موانع حضور و سرمایه گذاری های بیشتر هند در چابهار و تکمیل آن چیست؟

مدت زیادی ایران نگاه مثبتی به مشارکت هند نداشت مدتی نیز هند اولویت این موضوع را از دستور کار و سرمایه گذاری خود خارج کرد سپس ایران و هند  با مانع تحریم ها روبرو شد تلاش زیادی کرد که نظر آمریکا را برای استثنا کردن بندر چابهار بگیرد در نهایت امریکا به هند چراغ سبز داد البته با شرایطی و آن شرط این بود که فقط برای کار با افغانستان و توسعه افغانستان کار کند یعنی  تا مرز میلک . اختلاف عمده ایران و هند بر سر نوع مالکیت و مدت تملک تاسیات است. ایران زمان کوتاه را مفید می داند و هند خواستار زمان طولانی و تملک زمین حداکثری است. این موانع تکنیکی باعث کندی بوده است.

تکیمل چابهار در ایران چه تاثیرات مثبت و منفی برای بندر گوادر در پاکستان دارد؟

پاکستان مدتها به موضوع چابهار به دیده منفی نگاه می کرد ولی در سالهای اخیر امر واقع را پذیرفته است و موضوع چابهار را از رقابتهای سیاسی نظامی با هند کنار گذاشته است. چین نیز ابتدا نظر مثبتی به همکاری هند و ایران در بندر چابهار نداشت. چابهار یعنی خطوط مواصلاتی ایران  و گوادور  یعنی خطوط مواصلاتی چین و پاکستان می توانند به هم افزایی یکدیگر کمک کنند و می توانند پل همکاری بین غرب آسیا ، خلیج پارس، خلیج عمان و دریای مکران با قره قوم و اقصای چین باشند. اکنون خطوط ریلی ایران به ترکمنستان و قزاقستان و از آن طریق به چین وصل است راه آهن ایران از بندر عباس به آستارای آذربایجان نیز وصل می شود که شبکه ریلی دو قاره تکمیل می شود. با افتتاح مسیرهای جدید ،تجارت جهانی میان شرق (از چین تا آسیای مرکزی) و غرب جهان (بویژه اروپای غربی) حدود ۱۰ هزار کیلومتر راه زمینی کوتاهتر می شود.

پیشنهاد ویژه :   اندیشه سیاسی : «تام گیتس» چگونه تبدیل به پرفروش‌ترین کتاب کودک شد؟

دولتهای تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان بدنبال راههای عملی برای مشارکت راهبردی اقتصادی با هند هستند. این جمهوری های همانند افغانستان دارای معادن مس و طلا و سایر فلزات گرانبها دارند راه مبادله بار معدنی فقط از طریق جاده و ریل هست.

آیا تقویت همکاری های هند و ایران در جنوب شرقی و اسیای میانه می تواند آسیب گسترده ای به روابط ایران و پاکستان زند؟

خیر ، پاکستان و چین امر واقع را پذیرفته اند و منافع ملی ایران را در نظر دارند بدون چابهار  افغانستان و در درجه بعدی آسیای میانه نمی تواند به شکوفایی اقتصادی دست یابد.  افغانستان دارای بالاترین و ارزشمند ترین ذخایر معدنی در منطقه است که هنوز از آنها استفاده نشده صادرات عظیم معادن مس و آهن افغانستان ناچار بصورت ریلی و جاده ای فقط از بندر چابهار می تواند صادر شودآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)پیمانکاران هندی و غربی به این اهمیت واقفند در نتیجه آمریکا و غرب فعلا تنها جایی را که به دشمنی با آن برنخواسته اند بندر چابهار استآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)زیرا برای آنها نیز منافعی نهفته دارد. البته ایران نیز معادن بسیاری در شرق کشور دارد که کریدور شمال جنوب و همچنین کریدور شرق کشور از سنگان خواف تا چابهار کمک بزرگی به صادرات معدنی خواهد بود.

آینده حضور و همکاری هند در چابهار با چه سناریوهایی قابل بررسی است و  چه عواملی بر آن تاثیرگذار هستند؟

آمریکا،چین و پاکستان موانع هستند اما هند با آمریکا روابط دوستانه و استراتژیکی برقرار کرده هند به چابهار نیاز شدیدی دارد و توانسته است امریکار را وادار به سکوت بکند هند در دوره تحریم ها نیز از آمریکا امتیازات و استثناهای موقتی گرفته بود . هند تحت هیچ شرایطی نمی خواهد شراکت در چابهار را از دست بدهد افغانستان و هند بزرگترین برخوردارهای این بندر خواهند بود هند و افغانستان نیازمند روابط محکمی هستند اولین محموله صادراتی هند دو کشتی گندم اهدایی به افغانستان بوده است که خود نشانگر نگاه استراتژیک هند به افغانستان است. البته هند بدنبال سرمایه گذاری با زمان طولانی است که ایران مخالف است و بدنبال شراکت کوتاه مدت با بازه زمانی حداکثر ۲۰ سال است. تحریم های قبلی و آتی غرب هم تاثیری بر چابهار نخواهد داشتآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)کشورهای آسیای میانه شرکای آمریکا در مبارزه با تروریزم هستند و آمریکا نمی تواند آنها را از چابهار محروم کند.   اما چین فقط یکی از مشکلات متعدد هند در آسیای میانه است. کشور دیگری که تلاشهای دیپلماتیک دهلی نو در این منطقه را بطور چشمگیر خنثی نموده پاکستان است. حتی طرح عمده خط لوله ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند تا کنون ناموفق بوده است.

peace-ipscآکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)org/fa/منافع-هند-از-آینده-نقش-چهابهار-گفتگو-با/

منافع هند از آینده نقش چهابهار گفتگو با دکتر محمد عجم