گشت گوناباد آبادان زِ من

وز  کمال  آباد شد شهر خجند

سخت در هندم غريب امروز، گوناباد کو!

گَردَ ش اَر بينم به‌بخت خويش نازان مي‌شود.

(اگر گرد و خاک آن را ببینم به خوشبختی خود افتخار می کنم  گفتنی است که گناباد در قدیم دچار گرد و غبارهای کویری شدیدی می شده است) اگر گرد و خاک آن را ببینم  اشاره دیگری است که وی گنابادی بوده است  چون گرد و غبار گناباد در فصلی از سال معروف بوده است

وارد نياز ما بکسي نيست در جهان

حامي يکي بس است بديع‌الزّمان ما

هزار حسن قبول از کلام تو دارد

ز فيض مدحت شاهنشه زمن پيداست

بحر دل مير علاءالدّوله[5]

که ازو دهر گلستان شده است

او وزير است شه عالم را

کز سخن صاحبِ ديوان شده است

ثناي قاضي عبّاس ورد وارد شد

که از کلام حزم جانفزاي خويشتن است

اين غزل وارد به‌مدح ميرزا هادي بگفت

کز زبان خاطرش شعر رسا گل مي‌کند

غير فياض جهان مير علاءالدّوله

که سخن طعنة صافي بگهرها دارد

نکته‌دان را سخن نقد دو عالم بخشد

مفلسان را بدل تنگ گذرها دارد

دل بدامانش… زده‌ام دست اميد

شب بخت سيهم نور سحرها دارد

گنج بخشا نرود کس ز درت کيسه تهي

بيد باغ کرمت نيز ثمرها دارد

نظم عاليت بود به ز گهر وارد را

گرچه منعم طبق لعل و گهرها دارد

جز مدح شريفت نبود ورد زبانم

انداز کلامم بنگرشان که دارد

ممدوح مني از کرم و لطف و بمدحت

چون من سخن امروز ثناخوان که دارد

شعرم شده در بحر ثنايت دُر مکنون

اين دُرّ شرف از نسبت عمّان که دارد

وارد بدر لطف تو از پاي فتادست

جز کوي تو ملجا در و دربان که دارد

محمّد عسکري عاشق شکار صيد دل باشد

ز يک بازي که گم شد غم ندارد بارها دارد

گر درآيد در حرم کعبه سجودش مي‌کند

ور کند در دير جلوه بت برهمن مي‌شود

طرح فرمود اين غزل تا شاعران شاه من

آنکه مدحش کيمياي مرده هر فن مي‌شود

همچو وارد ماه جم طبع بلند شاه را

در سخن نايد ز عرفي آنچه از من مي‌شود

مدح ابوالمعالي خورشيد چرخ فضل

در سينه‌ام به‌پردة راز آفريده‌اند

سخندان خان دانا معتقد خان

کزو نقش ستم از دهر حک شد

وارد از احمد تخلّص يافت وارد در جهان

اين تخلّص کامياب دين و دنيا مي‌شود

ز مدح شاه سخن ختم بر دعا کردم

که شوق بندگيش مي‌برد مرا از هوش

کجا هر گوش باشد لايق شعر رساي من

در شهوار نظمم را بگوش شهريار افگن

ز جور چرخ ترا باک نيست اي وارد

که حامي تو بود ميرزا بديع زمان

ز راه دورشها بر در تو آمده وارد

شميم گلشن فضل ترا شنيده شنيده

فتاده است چو در هند وارد از ايران

ديار غربت خود بهتر از وطن گويد

وارد ز دست خويت ترک در تو کرده

بي‌جور شاه شخصي کي از وطن برآيد

در عدم از خواهش هستي نبودم شادمان

من ز ذوق ياد غربت در وطن مي‌سوختم

ره بکويش بردم و دل از وطن برداشتم

حسن غربت ديدم و دل از وطن برداشتم

زير گردون نتوان ساخت وطن چون وارد

رفته در ملک غريبي وطني پيدا کن

اقليم دکن که شمع هندوستانست

همچون دل مرد زيرک آبادانست

در کوزة خاک او نمي‌ماند آب

آن خاک مگر خاک تنگ ظرفانست

از انبة خوش بچين سراسر خوبست

هم لذّت شهد لب…… خوبست

با شيرة انبه آب‌حيوان چه کنم

اين شيره مرا ز شير مادر خوبست

اين انبه که آفت دل و دين شده است

هر خار ازو چو باغ رنگين شده است

شيريني انبه هيچ داني ز کجاست

تا بر لب او رسيد شيرين شده است

گر انبه نشد بدست مردم بقضا

مانند چو پستان عروس زيبا

اين طرفه که رنگ نيز او دارد زرد

با آن که زمرّد نشود کاه ربا

از انبه حلاوت بجهل ارزانست

آرايش سفره و طراز خوانست

در غور که انبياست با من زان رو

پيغمبر ميوه‌هاي هندستانست

از انبة خوش که چاشني گير نشد

کز ريشه انبه پا بزنجير نشد

از لذّت جانِ سير توان شد اما

از خوردن انبه هيچکس سير نشد

آنم که ز انبه بيدل و دين شده‌ام

از رنگ ببوي انبه تسکين شده‌ام

شام و سحرم گر نرسد بيتابم

افيوني انبه‌هاي شيرين شده‌ام

من پختة حسن انبة خام شدم

او را ز فريب ريشه دردام شدم

من چاشني ريشة او يافته‌ام

زان جمله چنين زشوق چون جام شدم

با شربت انبه آب گوهر چه کنم

انگور بهشت و آب کوثر چه کنم

از نعمت ديدار خبر هم ندهيد

تا انبه بود غذاي ديگر چه کنم

گر نيست مرا چو انبه شيرين ياري

در کام من است شربت ديداري

بس انبه بجاي لب پرستم از شوق

از ريشة انبه بسته‌ام زنّاري

در فکر سخن رفت چهل سال مرا

رو داد ازين جان عجب حال مرا

دولت ز سخن مرا ميسّر گرديد

زبن باد شگفته گل اقبال مرا

از عمر بفضل‌حق چهل‌سال گذشت

طفلي و جوانيم بيک حال گذشت

در ياد خدا نبوده‌ام يک ساعت

اين جمع مرا در هوس مال گذشت

چهل سال بفکرِ سخن تر بودم

با طبع مرا چراغ روشن شده است

سي سال غزل گوي محبّت بودم

در جور غم عشق به‌صحبت بودم

مصرع گفتم بياد قد دلدار

در فکر بلند خود بعشرت بودم

گفتم بخرد کز تو بجانم بيم است

وز عيب و هنر کفم تهي از سيم است

گفتا که ولي نعمت ارباب سخن

سرماية فضل ميرزا ابراهيم است

گفتم بخرد کجا روم از غم سيم

گفتا که بنزد صاحبِ خلق عظيم

کامروز مربّي سخندان در دهر

کس نيست بغير معتقدخان کريم

آنم که ز بخت کامگار آمده‌ام

مدحت گر شاه با وقار آمده‌ام

دارم…… التماس يک ماه

از دولت او اميدوار آمده‌ام

گفتم بخرد که دشمن ناداني‌ست

گر نيست فضيلت دل من ناداني‌ست

گفتا امروز صاحب دانش را

برهان مراد ميرزا برهاني‌ست

خاني که سخن ز مدحت او جان يافت

درد فطرت ز فهم او درمان يافت

اين خلق و حيا و دانش و جاه و سخن

از مرحمت خدا محمّد خان[6] يافت

گفتم به‌خرد که در جهانم بيکس

بر من چمن فضل و هنر گشت قفس

گفتا امروز حامي اهلِ هنر

خورشيد کرم حسن علي[7] باشد و بس

افسوس دلم که ميوه‌اي گشت تلف

آمد ز دلم… … مرگش بهدف

تاريخِ وفاتِ او خرد گفت که رفت

از عالم ميرزا محمّد اشرف

اي قبلة آرزوي اربابِ سخن

تا چند ز حرص در بدر گردم من

از لطف قديم گر بسازي کارم

شاکر منم و تويي شهنشاه زمن

اي آنکه ترا نام صلابت خان است

شعر پوچ تو… همه هذيان است

جز نام صلابتي نديدم در تو

درپيش تو عيب، همت و احسان است

اي آن که تويي منزّه از فضل و شعور

پيوسته همي به‌جهل خويشي مغرور

ايّام خطاب تو صلابت خان کرد

برعکس نهند نام زنگي کافور

اي قبلة مدّعاي اربابِ کمال

پيشِ تو رسيدم ز پريشاني حال

چون تاب علوفه نيست ز افلاک مرا

روزينة من ساز مقرّر في‌الحال

اي قبلة آرزوي اربابِ سخن

تا چند ز حرص در بدر گردم من

از لطف قديم گر بسازي کارم

شاکر منم و تويي شهنشاه زمن

آنم که ز بخت کامگار آمده‌ام

مدحت گر شاه با وقار آمده‌ام

دارم… … … … التماس يک ده

از دولت… … … … اميدوار آمده‌ام

اي ماية امتياز اربابِ سخن

خواهم ز عطاي تو ازين شهر وطن

يک جاي نزولي بمن ارزاني دار

از روي کرم قباله‌اش بخش بمن

اي صاحب عزّ و شان و گردون خرگاه

کردي بخزانه تا براتم تنخواه

از دستِ برات خود شدم سرگردان

اي روي سياه من به‌مهر تو سياه

غمين مباش ز افلاس ظاهري وارد

دهدعطاي محمّد لطيف مايه ترا

وارد چو مال نيست ترا بس بود خرد

نقد کلام روح فزا مال و جاه تست

نمي‌کنم طمع روزي از خدا وارد

فقير اگرچه تهي دست شد گدا نشود

ز طفلي عاشق حسن کلامم

غزل گويم غزل جويم غزلخوان

نديدم منصفي در پيچ گردون

که سنجد نظم من با نظم سلمان[10]

دهد انصاف شعر دلربايم

کند اين تحفه نذر گوش سلطان

مربّي گر مرا بودي بعالم

رساندي مايه‌ام بر چرخ گردون

مدد از همّت شاه نجف جوي

درين افلاس وارد باش شادان

وارد از تربيت شاه نجف

سخن تازة ما رنگين است

احوال من بساقي کوثر رقم کنيد

عرض نياز تشنه بکوثر نوشتن است

وارد عاصي اگرچه نامه سياه است

حامي خود غير بوتراب ندارد

همچو وارد کار ما نگشاد در هندوستان

منجي ما همّت شاه خراسان مي‌شود

به‌مهر دنيوي آلوده‌اي وارد مگو از دين

نباشد مرد ميدان تجرّد هر که زن دارد

دلبر هند که شاداب ملاحت بيني

دل فريبنده تر از شاهد کابل آمد

ز شعر کهنة ياران دلم بگرفت اي همدم

بخوان پيشم کلام وارد خوش طرز خوشگو را

شاعريم از سخن تازه وليکن ز حيا

شاعري نيست چو وارد بجهان پيشة ما

وارد خوشگو ز نظمت بوي جان مي‌آيدم

جمع کن بنويس شعر آبدار خويش را

بيا وارد بخوان از نظمِ خود پيش دل آشوبي

کز اهلِ حال نشنيديم هرگز شعر حالي را

نازم بنظم پاک تو وارد که پيش آن

اعجاز نظم غير چو جادو فتاده است

شده طرز غزل به‌وارد ختم

چشم انصاف و امتياز کجاست

فروغ جوهر معني ز طبع من پيداست

ز فکر دلکش من رتبة سخن پيداست

هزار حسن قبول از کلام تو وارد

ز فيض مدحت شاهنشه زمن پيداست

به‌خوبي تو نگويدکسي غزل وارد

گهر به‌پيش کلام تو شرمسار آيد

وارد اين نظم ترت گر لب‌خندان برسد

با کلام تو نه سنجد سخن خاقاني[11]

بيا بخوان غزل خوش ز گفتة وارد

که از کلام ترش شهرت حسن باقيست

من مريدِ شيخ جامم کرده تلقينم به‌مي

من نه تنها مي‌کنم مستي که پيرم کرده است

از فيض طبع خسرو گفتم من اين غزل را

آن خسروي که نظمش زيب بلاد باشد

بديهه اين غزل تازه گفته‌اي وارد

به‌درد نظم تو شعرحسن نمي‌باشد

وارد اشعار بلند تو سراپا سوز است

کي لب و کام من از نظم حسن آبله کرد

وارد اين درد کلامي که تو داري امروز

بانگ تحسين تو از گور حسن مي‌خيزد

ترا وارد چه نسبت در سخن با آصفي باشد

که از نظم تر خود طعنه بر شعر حسن داري

يافت سعدي صلة شعر گر از لطف خدا

من هم از حق طلبم جايزة روحاني

کلام وارد خوشگو بخوان که يادگرفت

ز شعر حافظ شيراز طرز انشا را

اشعار وارد خوشه‌چين از خرمن نظمش بود

انصاف دادم در سخن من حافظ شيراز را

ز حافظ همچو وارد جام تحسين سخن خواهم

الايا ايها السّاقي ادرکاساً و ناولها

طبع وارد تا شده سرگرم عشق فکر شعر

معني رنگين به‌طرز حافظ شيراز بست

وارد کلامِ عرفي و طالب شنيده‌ام

درپيشِ من بخوان سخن ناشنيده را

آفرين بر صاحب اين مصرع رنگين که گفت

عيشها خواهيم کرد اينجا شراب آنجا شراب

وارد از شعر تو عرفي داغ و طالب زير خاک

خون دل از غيرت اين نظم غرّايي گرفت

طالع شهرت شده وارد زمين شعر تو

دور دور تست دور عرفي و شاني[18] گذشت

وارد اين نظم دلنشين که تراست

از کلام تر کمال[19] خوش است

تا شدم مدحت گر او وارد از بخت بلند

داغ رشک طبع من از نظم شيدا[20] روشن است

عرفي شيراز هم وارد سخنها گفته است

ليک شعر عندليب باغ آمل نازک است

وارد اشعار تو داغ دل عرفي باشد

با کلامش اثر گرمي بازار کجاست

همچو وارد ماه جم طبع بلند شاه را

در سخن نايد ز عرفي آنچه از من مي‌شود

وارد سخن گرم نمي‌گفت که صد داغ

در کارِ دل عرفي شيراز نمي‌کرد

ز نظم عرفي و طالب نزد ناخن بدل رحمي

طرب افزاي طبعم نشئة شعر الهي شد

وارد کسي که لذّت شعر تو يافته

جنگ کلام قدسي[21] و شيدا چه مي‌کند

پيش نظم خوش وارد سخن غير مگو

گر همه شعر تر طالب آمل باشد

وارد از نظم عرفي و طالب

سخن عالي انتخاب زدند

با نظم وارد نکته‌دان کي شعر قدسي خوش کند

هرگز نگيرد از خرد ديوانِ شيدا در بغل

طالب و عرفي چو دارد آفرين خوان منند

زانکه من در هر غزل دارم بيان تازه‌اي

ترا وارد چه نسبت در سخن با آصفي[22] باشد

که از نظم تر خود طعنه بر شعر حسن[23] داري

وارد از رشک تو عرفي خاک شد در زيرِ خاک

از گل نظم تر طالب رميده رنگ و بو

وارد اين نظم مرا ساخته رنگين عارف

برده از نظم من آن بخيه سخن خاميها

وارد بفرست اين غزل تازه به‌عارف

تا خط بکشد بر ورق دفتر مهتاب

کسي که شعر تو وارد شنيد از عارف

ز گوش تا لب او باغ آفرين گل کرد

محمّد عسکري عاشق شکار صيد دل باشد

نه يک بازي که گم شد غم ندارد بازها دارد

اين غزل وارد محمّد عسکري هم خوب گفت

آنکه دهر از نور طبعش دشت ايمن مي‌شود

وارد چنين غزل نتوان گفت بي‌تلاش

عارف کجا که لطف کلامم بيان کند

چون شعر خويش داشته عارف ز من دريغ

دانا ز نکته‌سنج ندارد سخن دريغ

وارد اين تازه غزل را بر عارف بنويس

گر بدستم بدهي ذوق پريدن از من

تا حلقة دو زلف بر آن رو فتاده است

خوش مصحفي بدست دو هندو فتاده است

ذکر رخت به‌مهر منوّر نوشتني‌ست

وصف لب توبر لب ساغر نوشتني‌ست

درد دل مرا به‌دوا احتياج نيست

زخم مراسلام بخنجر نوشتني‌ست

ابرست و بهارست و نگارست و شرابست

هم ساقي و هم مطرب و هم چنگ و ربابست

ياران همه جمعند بگلزار ز عشرت

چون سبزه نشيمن همه را بر لب آبست

ساقي بسماع آمد و مطرب شده رقّاص

بيدار شده عيش و غم دهر بخواب‌ست

هر سبزه دهد نغمه و هر لاله دهد مي

کيفيّت گلزار فزون‌تر ز حسابست

بلبل ز طرب گشته غزل خوان برخ گل

طوطي ز رخ سبزه چومست‌ست و خرابست

خون سخن بگردن خاموشي من‌ست

در ياد ديگران ز فراموشي من‌ست

ساقي بيا به‌راه که موي سفيد من

صبح خوش‌ست و وقت قدح نوشي من‌ست

شادم که واقف از اثر مدّعاي من

بي‌انتظار بدعت سرگوشي من‌ست

وارد سبوي باده بدوش قدح کشان

در زير بار حسرت همدوشي من‌ست

هرزه کاري چو هر کردار ماست

هرزه گردي صنعت رفتار ماست

ما بر ارباب سخن پيغمبريم

خامشي از امّت گفتار ماست

لطف اشعار رسا خون در خميرم کرده است

رتبة سوز سخن آفاق گيرم کرده است

در گوش او اثر نکند گفتگوي من

طبع صنم کي از سخن برهمن شگفت

تا بگلزار خرامان شده است

سرو از باغ گريزان شده است

کس بخاري نخرد دستة گل

بس‌که از روي تو ارزان شده است

دل من يافته از دير نشان ايزد

بر در بتکده از بهر خدا آمده است

دل فگن زلف شکن عهد شکن مي‌آيد

پاي تا سر همه بر عشوه و فن مي‌آيد

رنگ بر روي گل و لاله و نسرين آمد

گوييا دلبر من سوي چمن مي‌آيد

هر غريبي که شد از لذّت غربت آگاه

کي بصد خواهش دل سوي وطن مي‌آيد

گر درآيد در حرم کعبه سجودش مي‌کند

ور کند در دير جلوه، بت برهمن مي‌شود

ز کعبه زاهد و از دير برهمن گويد

بقدر فطرت خود هرکسي سخن گويد

کجاست محرم زلفش که حال درهم من

من شکسته باو گويم او بمن گويد

در غمت از بس‌که گرديدم نزار و ناتوان

خنده از ضعف بدن بر لب تبسّم مي‌شود

بس‌که مي‌بالند در ميخانه از شوق شراب

ساغر گلرنگ مينا و سبو خم مي‌شود

بي‌دلان بر سر کويت وطني ساخته‌اند

از گل اشک زمينت چمني ساخته‌اند

زاهدان دانة تسبيح ندارند بدست

بهر صيادي از دام فني ساخته‌اند

در ته خاک چو آيند سراپا عريان

کي شهيدان غمش باکفني ساخته‌اند

غنچه‌ها برسرِ شاخِ گل رعنا بچمن

بهر وصف لب لعلش دهني ساخته‌اند

منّت جامه کجا مردم آزاده کشند

که ز داغ دل خود پيرهني ساخته‌اند

حکمت عشق چه دانند رقيبان وارد

که براي چه بت و برهمني ساخته‌اند

لذّت خود شکني اهلِ محبّت دانند

کز درستي ز بت دل شکني ساخته‌اند

خاکساران ره بادية عشق کجا

به‌غم جامه و ننگ کفني ساخته‌اند

شهرت خوبي معشوق ز عاشق باشد

از براي صنمي برهمني ساخته‌اند

خوبرويان که ز شاهانِ جهان عار کنند

بي‌تکلّف بگداي چو مني ساخته‌اند

وارد اين موسم درد است که از يک گل داغ

هر طرف زخم پرستان چمني ساخته‌اند

من مست ساغري که شرابش کسي نديد

حيران آن رخي که نقابش کسي نديد

خالق حسن چو او فتنه‌گري پيدا کرد

در خطش آفت دور قمري پيدا کرد

نکته‌دان قصّه دراز از خم زلف تو نکرد

از دهانت سخن مختصري پيدا کرد

بدست من سرزلف سياه يار آمد

سياه بختي من عاقبت بکار آمد

دوش با دلدار ما را صحبت مستانه بود

ابر بود و شيشه بود و نغمه و پيمانه بود

چه شود که با تو يک دم الم آرميده باشد

چو لب پيالة مي لب تو چشيده باشد

سرزلف خود ز سينه مفگن دمي بيک سو

که شبم گذشته بيني سحرم دميده باشد

اين منعمان ز بخل و تمنّا چه ديده‌اند

جز محنت از محبّت دنيا چه ديده‌اند

دل ربودي ز من ثواب اين بود

لطف کردي مرا عذاب اين بود

هر نگاهش بسته با دل عهد و پيماني دگر

هر خم گيسوي او باشد گلستاني دگر

دير است سير کوي نگاري نکرده‌ايم

صيد مراد خويش شکاري نکرده‌ايم

مي‌تواند زلف با رخسار خوبان زيستن

جادوي هند است با خورشيد تابان زيستن

سبز نتوان شد ز لطف آسمانش تابکي

همچو کشت هند در اميد باران زيستن

چه خوش است با تو اي گل ره باغ ساز کردن

سر کاکلت گرفتن به‌سپهر ناز کردن

امشب به‌چمن با لب خندان شده باشي

با لاله و گل دست و گريبان شده باشد

اگر بختم جوان بودي چه بودي

بحالم مهربان بودي چه بودي